Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 63

147
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Helgi Hallgrímsson
Náttúrufræðingurinn 78 (3–4), bls. 147–150, 2009
Í Íslenskri orðabók I, 2002, eru orð-in hunangsdögg og hunangsfall skýrð sem „sykurkennt efni á
blöðum ýmissa jurta (kvoðukennt
efni framleitt af kornsveppum eða
sætur safi úr skordýrum, einkum
blaðlúsum)“. Í Ensk-íslenskri orðabók
með alfræðilegu ívafi, kenndri við
Sören Sörensson, 2. útg. 1999, er
orðið honeydew skýrt þannig:
„hunangsdögg, sætir dropar sem
myndast á laufblöðum vissra
plantna í heitu veðri.“
Í Eddu og fornsögum
Í Snorra-Eddu segir í lok 16. kafla,
sem fjallar um askinn Yggdrasil:
„Sú dögg er þaðan af fellur á jörð-
ina, það kalla menn hunangsfall,
og þar af fæðast býflugur.“ Í vísu
Völuspár sem á undan fer segir þó
aðeins: „þaðan koma döggvar / er
í dala falla“, svo þetta virðist vera
skýring Snorra á vísunni sem lík-
lega á þó bara við vanalega dögg.1
Orðið hunangsfall hefur leitt hann
til að halda að þetta væri það hun-
ang sem býflugur safna og kannski
hefur það verið almenn skoðun á
þeim tíma. Þær safna hins vegar
aðallega frjókornum og hunangi úr
blómum.
Grænlendinga saga segir svo frá
ferðum Leifs heppna frá Marklandi
(Labrador) suður í Lárensflóa (St.
Hunangsfall eða hunangsdögg er fyrirbæri í náttúrunni sem iðulega er
getið í prentuðum ritum, gömlum og nýjum, innlendum og erlendum,
oftast án nánari skýringar. Fá náttúrufyrirbæri eiga sér jafn langa sögu í
ritheimildum okkar Íslendinga, eða allt frá 13. öld. Það er líka vel þekkt
í grannríkjum okkar og gengur þar undir samsvarandi heitum, svo sem
honeydew á ensku, honnigdug á dönsku, honungsdagg á sænsku og Honigtau
á þýsku. Hér verður leitast við að varpa ljósi á þetta fyrirbæri.
Hunangsdögg
„Kossinn er hunangsdögg frá liðnum dögum“ (E. Keats)
Lawrence Gulf) við austurströnd
Norður-Ameríku:
Nú sigla þeir þaðan í haf land-
nyrðingsveður og voru úti tvö
dægur áður þeir sáu land og
sigldu að landi, og komu að ey
einni er lá norður af landinu og
gengu þar upp og sáust um í
góðu veðri og fundu það að
dögg var á grasinu og varð þeim
það fyrir að þeir tóku höndum
sínum í döggina og brugðu í
munn sér og þóttust ekki jafn-
sætt kennt hafa sem það var.2
Páll Bergþórsson (1997) telur að
eyjan sé Anticosti, sem er nyrst í fló-
anum, og að hér sé átt við hunangs-
dögg, sem ýmsar plöntur gefa frá sér,
m.a. sykurhlynur (Acer saccharum)
sem er útbreiddur á þessu svæði.
Þetta var forboði þeirra miklu land-
kosta sem Leifur og félagar fundu á
Vínlandi hinu góða, sem líklega var
sunnan við flóann (nánar síðar).3
Í 18. aldar ritum
Sæmundur Hólm ritaði grein „Um
meltakið“ í Rit Lærdómslistafélagsins,
1. hefti 1781–1782, og varð fyrstur
Íslendinga til að lýsa ‚korndrjóla-
sýki‘. Þessi sjúkdómur er vel þekkt-
ur erlendis og stafar af neyslu korns
með sníkjusveppnum Claviceps purp-
urea, sem ummyndar kornið í svarta,
aflanga „korndrjóla“ (2. mynd). Í
grein Sæmundar segir m.a.:
Það er og athugavert, að falli
mikil náttfella um þessa tíð [þ.e.
snemma sumars] kemur stund-
um hunangsfall. Það merkir oftast
rosa og slæm veður, þá er líður á
sumarið, en meðan það varir er
kyrrt veður og heiðríkja, en lítil
eða engin norðanátt, slær þá 1. mynd. Maur mjólkar hunangsdögg úr blaðlús. Ljósm.: Böhringer Friedrich.
78 3-4 LOKA.indd 147 11/3/09 8:33:45 AM