Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 61

145
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
kvölum en ef notkun þess verður
hætt munu margar tegundir ástr-
alskra pokadýra láta í minni pok-
ann. Hér verður aðeins fjallað um
þær þrjár dýrategundir sem, auk
mannsins, hafa valdið ránpokadýr-
um mestum skaða.
Kanínur (Oryctolagus cuniculus)
Kanínur voru fyrst fluttar til Ástr-
alíu árið 1788. Þeim fjölgaði þó ekki
verulega fyrr en upp úr 1858, þegar
kanínum var viljandi sleppt lausum
í Viktoríufylki. Það tók kanínuna
einungis 60 ár að dreifa sér um
alla sunnanverða álfuna (4 milljónir
km2) og hún hélt áfram að breiðast
út þrátt fyrir að þúsundum kíló-
metra af girðingum væri komið upp
á árunum 1901–1907 til að hindra
dreifingu þeirra um fylkið Vestur-
Ástralíu. Þetta er allra hraðasta
útbreiðsla spendýrategundar sem
vitað er um. Kanínan heldur enn
áfram að breiðast út og þótt veirur
(myxomatosis- og calici-veira) hafi
verið notaðar í stofnstærðarstjórnun
leggja kanínur nú hægt og bítandi
undir sig svæði í norðurhluta Ástr-
alíu.39 Ógnin sem af kanínum stafar
er aðallega sú að þær keppa við ástr-
ölsku dýrin um fæðu og skjól og eru
auk þess fæðuauðlind fyrir innflutta
refi og ketti.
Rauðrefir (Vulpes vulpes)
Rauðrefurinn var fluttur til Ástr-
alíu á árunum 1860–1870, sem veiði-
bráð fyrir manninn, og var fljótur
að breiðast út.40 Refurinn er mun
stærri en öll önnur áströlsk rándýr
og veitir þeim mikla samkeppni í
fæðuöflum ásamt því að éta þau
líka. Refurinn náði sér aldrei á strik
í Tasmaníu, en í lok síðustu aldar
var talið að óprúttnir menn hafi
sleppt honum þar viljandi. Sem
betur fer virðist sem pokaskollinn
hafi étið yrðlinga þeirra og þannig
átt þátt í því að refurinn náði aldrei
fótfestu á eyjunni. Vonast menn til
að hið sama gerist núna þrátt fyrir
erfiðleikana sem hrjá stofn poka-
skolla. Refurinn finnst nú í nær allri
Ástralíu nema nyrsta hluta álfunnar.
Tilraunir með eitraða beitu ganga
vel á afmörkuðum svæðum en ref-
urinn er það útbreiddur að nær
ómögulegt verður að útrýma hon-
um. Verið er að kanna nýjar aðferðir
við stofnstærðarstjórnun hans og
þar á meðal er bóluefni sem kemur
í veg fyrir þungun.41 Á svæðum þar
sem dingóhundar eru algengir virð-
ist vera minna um refi og það gæti
einnig reynst mikilvægt til að halda
refastofninum í skefjum.
Kettir (Felis catus)
Ekki er vitað hvenær húskötturinn
kom fyrst til Ástralíu. Jafnvel er talið
að hann hafi komið fyrir landnám
evrópumanna, kannski með hol-
lenskum skipum á sautjándu öld.42
Kötturinn er eitt stærsta vandamál
ástralskrar náttúru því hann hefur
náð að breiðast út um alla álfuna
og einstaklega erfitt er að losna við
hann. Kötturinn er snjallt veiðidýr
og veitir ránpokadýrum mikla sam-
keppni. Hann vill helst éta bráð sem
hann hefur sjálfur drepið og er því
erfitt að fá hann til að éta eitraða
beitu. Brugðið hefur verið á það ráð
á sumum stöðum að veiða ketti í
gildrur þar sem saur og þvag ann-
arra katta er notað sem agn; kettirnir
eru forvitnir að eðlisfari og eiga
erfitt með að standast freistinguna.
Staða og framtíð
ránpokadýra
Flest rándýr í heiminum eiga það
sameiginlegt að hafa sætt ofsókn-
um mannsins og mörg þeirra eru
afar viðkvæm fyrir breytingum á
búsvæðum og aukinni samkeppni.
Áströlsku ránpokadýrin eru þar
engin undantekning og ofan á allt
valda loftslagsbreytingar nú þegar
neikvæðum áhrifum með enn meiri
öfgum í veðurfari.
Til allrar hamingju er stjórnvöld-
um ljóst að vernda þarf hina sérstöku
náttúru Ástralíu. Miklum peningum
hefur verið varið til náttúruverndar
og fjöldi náttúruverndarsamtaka
vinnur hörðum höndum að varð-
veislu og endurheimt búsvæða.
Auðkýfingar og stórstjörnur hafa
meira að segja keypt upp stór land-
svæði í verndarskyni. Þó má alltaf
gera betur og vonandi feta ekki fleiri
pokarándýr í spor hins útdauða
pokaúlfs.
Summary
Australian marsupials – origin
and destiny
Marsupials or marsupial fossils have
now been found in all continents. Extant
marsupials can be found in Australia,
islands of Southeast Asia, in South
America and one species currently lives
in North America. The Chinese opossum
is the oldest marsupial fossil, 125 mil-
lion years old. This carnivore is thought
to have hunted worms and insects and
moved around by jumping between
branches. Many species of giant marsu-
pials roamed the Australian continent
but they all disappeared around 47
thousand years ago, at the same time as
humans are thought to have arrived.
Among them was the marsupial lion,
probably the most terrifying mammali-
an predator that has existed. Marsupial
lions were capable of hunting giant
wombats the size of a modern hippo-
potamus. Australia contains a group of
carnivorous marsupials not many peo-
ple are aware of, among them are num-
bats, numerous species of dasyurids
and the Tasmanian Devil. These ani-
mals all hunt for living and the prey
items range from invertebrates to verte-
brates. Carnivorous marsupials come in
different shapes and sizes, the smallest
marsupial mouse is only 4 grams but
the Tasmanian Devil can reach 7–8 kilos.
Unfortunately, many of these animals
are in danger, mostly because of habitat
destruction and alien invasive species
like rabbits, foxes and cats.
78 3-4 LOKA.indd 145 11/3/09 8:33:43 AM