Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit

Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 63

Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 63
147 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags Helgi Hallgrímsson Náttúrufræðingurinn 78 (3–4), bls. 147–150, 2009 Í Íslenskri orðabók I, 2002, eru orð-in hunangsdögg og hunangsfall skýrð sem „sykurkennt efni á blöðum ýmissa jurta (kvoðukennt efni framleitt af kornsveppum eða sætur safi úr skordýrum, einkum blaðlúsum)“. Í Ensk-íslenskri orðabók með alfræðilegu ívafi, kenndri við Sören Sörensson, 2. útg. 1999, er orðið honeydew skýrt þannig: „hunangsdögg, sætir dropar sem myndast á laufblöðum vissra plantna í heitu veðri.“ Í Eddu og fornsögum Í Snorra-Eddu segir í lok 16. kafla, sem fjallar um askinn Yggdrasil: „Sú dögg er þaðan af fellur á jörð- ina, það kalla menn hunangsfall, og þar af fæðast býflugur.“ Í vísu Völuspár sem á undan fer segir þó aðeins: „þaðan koma döggvar / er í dala falla“, svo þetta virðist vera skýring Snorra á vísunni sem lík- lega á þó bara við vanalega dögg.1 Orðið hunangsfall hefur leitt hann til að halda að þetta væri það hun- ang sem býflugur safna og kannski hefur það verið almenn skoðun á þeim tíma. Þær safna hins vegar aðallega frjókornum og hunangi úr blómum. Grænlendinga saga segir svo frá ferðum Leifs heppna frá Marklandi (Labrador) suður í Lárensflóa (St. Hunangsfall eða hunangsdögg er fyrirbæri í náttúrunni sem iðulega er getið í prentuðum ritum, gömlum og nýjum, innlendum og erlendum, oftast án nánari skýringar. Fá náttúrufyrirbæri eiga sér jafn langa sögu í ritheimildum okkar Íslendinga, eða allt frá 13. öld. Það er líka vel þekkt í grannríkjum okkar og gengur þar undir samsvarandi heitum, svo sem honeydew á ensku, honnigdug á dönsku, honungsdagg á sænsku og Honigtau á þýsku. Hér verður leitast við að varpa ljósi á þetta fyrirbæri. Hunangsdögg „Kossinn er hunangsdögg frá liðnum dögum“ (E. Keats) Lawrence Gulf) við austurströnd Norður-Ameríku: Nú sigla þeir þaðan í haf land- nyrðingsveður og voru úti tvö dægur áður þeir sáu land og sigldu að landi, og komu að ey einni er lá norður af landinu og gengu þar upp og sáust um í góðu veðri og fundu það að dögg var á grasinu og varð þeim það fyrir að þeir tóku höndum sínum í döggina og brugðu í munn sér og þóttust ekki jafn- sætt kennt hafa sem það var.2 Páll Bergþórsson (1997) telur að eyjan sé Anticosti, sem er nyrst í fló- anum, og að hér sé átt við hunangs- dögg, sem ýmsar plöntur gefa frá sér, m.a. sykurhlynur (Acer saccharum) sem er útbreiddur á þessu svæði. Þetta var forboði þeirra miklu land- kosta sem Leifur og félagar fundu á Vínlandi hinu góða, sem líklega var sunnan við flóann (nánar síðar).3 Í 18. aldar ritum Sæmundur Hólm ritaði grein „Um meltakið“ í Rit Lærdómslistafélagsins, 1. hefti 1781–1782, og varð fyrstur Íslendinga til að lýsa ‚korndrjóla- sýki‘. Þessi sjúkdómur er vel þekkt- ur erlendis og stafar af neyslu korns með sníkjusveppnum Claviceps purp- urea, sem ummyndar kornið í svarta, aflanga „korndrjóla“ (2. mynd). Í grein Sæmundar segir m.a.: Það er og athugavert, að falli mikil náttfella um þessa tíð [þ.e. snemma sumars] kemur stund- um hunangsfall. Það merkir oftast rosa og slæm veður, þá er líður á sumarið, en meðan það varir er kyrrt veður og heiðríkja, en lítil eða engin norðanátt, slær þá 1. mynd. Maur mjólkar hunangsdögg úr blaðlús. Ljósm.: Böhringer Friedrich. 78 3-4 LOKA.indd 147 11/3/09 8:33:45 AM
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.