Málfregnir - 01.12.1999, Blaðsíða 25

bóka. Aðrar listgreinar tengjast mjög barna-
bókmenntum, s.s myndlist eins og nefnt var
hér að framan. En einnig má nefna tónlist,
einkum söng. Þess sér áberandi stað í leik-
skólastarfinu hve metnaður hefur aukist á
undanfömum árum til að kenna bömum
góðan texta við vinsæl og góð sönglög þótt
lakari kveðskapur og „bulltextar", sem
börnin semja oft sjálf, eigi líka rétt á sér og
snerti m.a. skapandi mátt tungunnar og leik
að máli. Þennan aukna metnað má að ein-
hverju leyti þakka því starfi sem unnið hefur
verið í samstarfi bamabókmennta og tón-
mennta í leikskólaskor undanfarin ár. Gildi
kveðskapar og söngs fyrir málþroska er
mjög mikið og hvatt er til þess í námi leik-
skólakennara að söngur og lestur sé hluti af
daglegum venjum bamanna. Góður texti
eflir málkennd bama, þjálfar framburð og
eykur tilfinningu þeirra fyrir fjölbreytileika
málsins og margvíslegum blæbrigðum þess
sem þau kynnast síður í daglegu máli. Þá
styrkist tilfinning fyrir formi og hljómfalli
málsins og á þetta við hvort heldur sem er
sögur eða ljóð. Það eflir einnig tilfinningu
barna fyrir atburðarás að lesa fyrir þau eða
segja þeim sögur og styrkir þeirra eigin frá-
sagnarhæfileika. En frásagnarhæfileika bama
þarf líka að örva með því að gefa þeim
tækifæri til þess að tjá sig um eigin reynslu
og búa til sínar eigin sögur. Og þetta allt
saman eflir sköpunarhæfni barnsins á sviði
málræktar.
Það hefur margsinnis verið sýnt fram á
það með rannsóknum hve mikilvægt það er
að lesa fyrir böm, með tilliti til málþroska
og þess sem nefnt hefur verið þróun læsis
(emergent literacy). Læsi felur í sér fmm-
þætti móðurmálsins, tal, hlustun, lestur og
ritun. Að verða læs þýðir að skilja og ráða
yfir færni sem byggist á þeim öllum. Grund-
völlur læsis og þróunar þess er lagður í um-
hverfi bamsins frá upphafi. Þegar lesið er
fyrir böm læra þau heilmikið um lestur og
ritmál. Þau læra um formgerð sagna og fá
orðaforða frásagna. Þau kynnast lestrarátt-
inni, frá vinstri til hægri og niður eftir síð-
unni og að stafir í bók hafa merkingu. Þau
læra að tákn á blaði standa fyrir atburði og
hugmyndir sem gerast í raunveruleikanum
eða í huganum og þau læra að vænta ákveð-
innar ánægju af ritmálinu. Þekking bama á
eðli og tilgangi ritmáls hefur mikið forspár-
gildi um gengi þeirra í formlegu lestrar-
námi.
Aðalnámskráin kveður á um það að í leik-
skólanum beri að skapa umhverfi sem hefur
örvandi áhrif á löngun bama til að læra að
lesa og skrifa. Lestur er ein leiðin til þess og
það er líka góð aðferð að skrifa niður sögur
og frásagnir barnanna sjálfra og lesa fyrir
þau. Stundum geta þau lesið sjálf eigin texta
því að þau kunna hann utan að. En leikur-
inn, sérstaklega hlutverkaleikur bama, er
líka mikilvægur í þessu tilliti. Þátttaka í
hlutverkaleik eflir m.a. frásagnarhæfni bama.
Þegar þau leika sér eru þau jafnframt að búa
til sögu sem hefur ýmis helstu einkenni
raunverulegrar sögu, sögupersónur, sögu-
þráð, sögusvið og tíma. Notkun og upplifun
tákna í leik, að nota einn hlut fyrir annan,
t.d. kubb fyrir bíl, er ein af undirstöðum
þess að geta skilið og notað tákn í lestrar-
náminu.
Einn liður í því að vekja athygli barna á
ritmáli er að gera það sýnilegt í leikskólan-
um með ýmsum hætti. Umhverfi og skipu-
lag leikskólans hefur áhrif á ritmálshegðun
barna. Niðurstöður þróunarverkefnis, sem
Jóhanna Einarsdóttir (Leikur og ritmál,
1995) vann í samvinnu við leikskólakennara
á tveimur leikskólum á árunum 1993-1995,
benda eindregið til þess að börn séu líklegri
til að nota ritmálið í hlutverkaleik ef þau
hafa greiðan aðgang að efnivið og leikmun-
um sem hvetja til lestrar- og ritmálshegðun-
ar. Og börnin, sem tóku þátt í þróunarverk-
efninu, en það voru tuttugu 5 ára böm,
sýndu miklar framfarir í ritmálsþroska og
ritmálsfæmi. Þessi þáttur í starfi leikskól-
anna fer vaxandi og er nauðsynlegt að efla
og styðja með frekari rannsóknum.
I rannsókn Rannveigar A. Jóhannsdóttur
á málþjálfun á mótum leikskóla og grunn-
25