Málfregnir - 01.12.1999, Síða 43

haldi, t.a.m. á starfi kennara og stöðu
nemenda með tilkomu nýrrar upplýsinga-
tækni - ekki síst með tilkomu netsins - en til
þess að geta notað netið verða menn eins og
sakir standa að hafa gott vald á enskri tungu
enda hefur notkun ensku sem alþjóðamáls
þegar haft áhrif á stöðu margra þjóðtungna,
ekki síst fámennra þjóðtungna. En ég verð að
láta hjá líða að rekja fyrirsjáanlegar breyt-
ingar á skólahaldi, það bíður betri tíma.
12
En framtíðin er hulin skugga. Markaðs-
hyggja, þar sem arður af fjármagni er æðsta
boðorðið, gegnsýrir hugsun manna og ræður
lífi og limum fólks, þótt mörg svið sam-
félagsins geti ekki lotið lögmálum markað-
arins. Má þar nefna menntun bama, heilsu-
gæslu, menningu og listir og málvernd og
málrækt, að ekki sé talað um löggæslu og
dómstóla. Ogerningur er að arður af fjár-
magni geti orðið samur alls staðar í þjóðfé-
laginu og krafa markaðshyggjunnar um arð-
semi getur því haft bein áhrif á málþróun og
málrækt og á stöðu íslenskrar tungu í fram-
tíðinni enda eru farnar að heyrast raddir um
að fámennum málsamfélögum sé hagkvæmt
að taka upp ensku eða annað alþjóðamál
sem samskiptamál.
13
Aukin menntun og opinská, málefnaleg um-
ræða í kjölfar aukinna samskipta þjóða
gefur hins vegar vonir um virkt lýðræði en
með virku lýðræði á ég við dreifingu valds
og aukna þátttöku einstaklinga í ákvarðana-
töku í mikilsverðum málum. Aukið lýðræði
í skjóli valddreifingar, sem ný upplýsinga-
tækni flytur með sér, leiðir til meiri jafnaðar
og velsældar. Ný upplýsingatækni getur því
rutt brautina til betra og auðugra mannlífs
og leitt til meiri jafnaðar í samfélaginu, þótt
það gerist að sjálfsögðu ekki af sjálfu sér.
Ný tækni leysir heldur engan undan félags-
legri, menningarlegri eða pólitískri ábyrgð í
samfélagi þjóðannna þar sem jöfnuður,
mannvirðing og mannskilningur er megin-
markmiðið eins og m.a. kemur fram í stofn-
skrá Sameinuðu þjóðanna. Menn mega
heldur ekki gleyma að upplýsingar verða
ekki að þekkingu nema fyrir skilning. Að
öðrum kosti eru upplýsingar í besta falli
áróður og í versta falli mengun hugans.
14
Bandaríski félagsfræðingurinn John Nais-
bitt hefur undanfarin ár gefið út bækur um
þjóðmál og stjómmál. A þessu ári kom út
bók hans High Tech - High Touch sem
mætti þýða „Aukin tækni - aukin tengsl".
Þar fjallar hann um áhrif tækniframfara á líf
manna, viðhorf og gildismat og er rauður
þráður bókarinnar að eftir því sem tækni
eykst aukist þörfin fyrir mannleg samskipti
og mannskilning. í bók sinni Glohal
Paradox, sem út kom 1994, ræðir John
Naisbitt um samvinnu á sviði viðskipta og
fjármála, þjóðemisvitund, tungumál og
styrk þjóðríkja. Þar heldur hann því fram að
því víðtækari, sem samvinna á sviði við-
skipta og fjármála verði, því mikilsverðari
verði hver einstaklingur og að á næstu öld
muni sjálfstæðum þjóðrikjum fjölga og þau
verða tíu sinnum fleiri en þau eru nú, en
sjálfstæð þjóðríki eru nú um 200 talsins. Þá
telur hann að ný upplýsingatækni leysi
alþjóðlega gjaldmiðla af hólmi og þýðing-
arvélar styrki einstakar þjóðtungur af því að
alþjóðleg samskiptamál verði óþörf með
þýðingarvélum. Miðstýring líði undir lok og
lýðræði aukist. Og um tungumálin segir
John Naisbitt (Glohal Paradox, bls. 26) að
því samtvinnaðra, sem efnahagslíf heimsins
verði, því fleira í umhverfí okkar verði
alþjóðlegra. Það sem eftir standi af þjóðleg-
um verðmætum verði hins vegar þeim mun
mikilsverðara. Því alþjóðlegra, sem starfs-
umhverfi manna verði, því þjóðlegri verði
menn í hugsun. Og hann bætir við: „Lítil
málsamfélög í Evrópu hafa fengið nýja
stöðu og aukinn styrk vegna þess að fólk
leggur meiri rækt við menningarlega arf-
leifð sína til mótvægis við sameiginlegan
markað Evrópu" (Global Paradox, bls. 28).
43