Málfregnir - 01.12.2002, Blaðsíða 8

íslenska og íslendingar
Langflestir íslenskir ríkisborgarar eiga
íslensku að móðurmáli og hið sama á
raunar jafnframt við þegar einungis er
horft til búsetu á Islandi (97,6% íbúa á
íslandi 1999 voru íslenskir ríkisborgarar).
Enn fremur hefur sjálfsmynd íslensku
þjóðarinnar í ríkum mæli verið tengd
íslenskunni eins og áður var rakið og þar
má ætla að rik bókmenning þjóðarinnar
gegni veigamestu hlutverki.
Loks er íslenska óvenju-einsleitt mál
eins og fram hefur komið hér á undan.
Breytileiki í máli eftir landshlutum hefur
verið tiltölulega lítill sé horft til annarra
landa til samanburðar (enda þótt allnokkur
og hugsanlega vaxandi breytileiki í máli
finnist núna eftir aldri og e.t.v. eftir
menntun og kyni). Hin ríka einsleitni í
máli og málnotkun hérlendis þýðir að
flestir eiga tiltölulega auðvelt með að
„samsama sig“ máli hver annars. Ætla má
að það sé mun almennara á íslandi en víða
annars staðar að almenningur hafi það á
tilfinningunni að t.d. fjölmiðlar og
stjórnmálamenn noti „sameiginlegt mál
okkar" (en ekki eitthvert „sérmál“ eða
mállýsku, t.d. „mál höfuðborgarinnar" eða
„mál menntamannanna“). Rétt er að
undirstrika að hið síðasttalda er aðeins
ályktun sem ég byggi á mati; ég veit ekki
til þess að þetta hafi verið rannsakað á
íslandi.
Samband Islendinga við hið opinbera
tungumál í landinu, íslenskuna, er því
vissulega mjög sterkt enn þann dag í dag.
Glöggt er gests augað: málfræðingurinn
Matthew Whelpton, lektor í ensku, hefur
búið hér á landi frá 1995. Hann hefur lýst
því hvernig honum hefur sýnst íslensk
tunga mynda „sterk tengsl sem binda
íslenskt samfélag saman“ (2000:19). Meðal
dæma Matthews var skiltið í Leifsstöð:
Velkomin heim - í enskri útgáfu stóð
Welcome to lceland. „Þetta er fallegt og
einfalt dæmi um tengslin milli íslensks
tungumáls og íslensks samfélags. íslenska
útgáfan gerir ráð fyrir að allir, sem tali
íslensku, séu Islendingar eða ... að hver sá
sem tali íslensku kalli Island heimili sitt“
(Whelpton 2000:17).
Heimildir
Astráður Eysteinsson. 1998. Þýðingar,
menntun og orðabúskapur. Málfregnir
15:9-16.
Baldur Jónsson. 1987. íslensk málrækt.
Málfregnir 2:19-26.
Baldur Jónsson. 1990[1973j. íslensk
málvöndun. Málfregnir 7:5-13.
Baldur Jónsson. 1997. Islandska spráket.
Nordens sprák (bls. 161-176). Novus
forlag, Ósló.
Guðmundur Hálfdanarson. 1996. Hvað
gerir Islendinga að þjóð? Nokkrar
hugleiðingar um uppruna og eðli
þjóðernis. Skírnir 170:7-31.
Guðmundur B. Kristmundsson, Baldur
Jónsson, Höskuldur Þráinsson og Indriði
Gíslason. 1986. Alitsgerð um málvöndun
og framburðarkennslu í grunnskólum.
Samin af nefnd á vegum mennta-
málaráðherra 1985-1986. Rit Kennara-
háskóla Islands. B-flokkur: fræðirit og
greinar 1. Reykjavík.
Guðni Olgeirsson. 1999. Nýjar aðal-
námskrár í íslensku í grunn- og fram-
haldsskólum. Málfregnir 17-18:15-22.
Jón Hilmar Jónsson. 1988. Hefð og hneigð
í íslenskri orðmyndun. Málfregnir 3:3-
11.
Kjartan G. Ottósson. 1990. íslensk mál-
hreinsun. Sögulegt yfirlit. Rit Islenskrar
málnefndar 6. Reykjavík.
Kjartan G. Ottósson. 1997. Purisme pá
islandsk. Purisme pá norsk? (bls. 31-37).
Norsk sprákráds skrifter 4. Ósló.
Kristján Árnason. 1999. íslenska í æðri
menntun og vísindum. Málfregnir 17-18:
6-14.
Whelpton, Matthew. 2000. Að tala
íslensku, að vera íslenskur: mál og
sjálfsmynd frá sjónarhóli útlendings.
Málfregnir 19:17-22.
8