Málfregnir - 01.12.2002, Qupperneq 12

þessi tunga sé, sakir óspilltrar forneskju
sinnar, ein úr hópi allra höfuðtungna.“
Og síðar segir:
„Ekki var heldur ætlunin að fjölyrða um
auðgi og frjósemi þessarar tungu, svo auðvelt
sem er að sýna fram á það, því einu og sama
orðtakinu eða orðatiltækinu má í íslensku
umbreyta með margvíslegu móti, og er það
ekki síst á færi þeirra, sem handgengnir eru
hinni fornu smekkvísi í máli, sem næg
verksummerki sjást um í handritum. Er þetta
að þakka geysilegum fjölda samheita og
undraverðri fjölbreytni í óeiginlegum merk-
ingum orða og talshátta, svo að ef tekið er
nákvæmt tillit til orð- og setningarskipunar,
verður mál vort alls ekki talið óheflað eða
losaralegt. Og þar sem ekki er vafi á, að
sérhverri tungu, jafnvel hinni auðugustu, eru
nokkurn veginn afskömmtuð orð, sem ná
hvert yfir sína ákveðnu hluti, þar sem með
þessari eða hinni þjóðinni hefur margt aldrei
heyrst, sem annars staðar er daglegt brauð,
þá er það ekkert einsdæmi, að á íslensku
skortir orð um fjölmarga hluti. Finna fyrst og
fremst þeir fyrir þessum skorti, sem í skólum
vorum takast á hendur að útskýra skáld og
mælskumenn, en af því að iðulega koma þar
fyrir nöfn á erlendum og óþekktum grösum,
jurtum, runnum, trjám og dýrum, verða þeir
að nota almenn heiti um ákveðna einstaklinga
eða jafnvel sætta sig við erlendar út-
leggingar."
(Oddur Einarsson 1971:148)
Margt af því sem þarna kemur fram á
eftir að koma síðar við sögu í erindi mínu.
Hér leynir það sér ekki að verið er að tala
um tungu sem ber af öðrum þó að
niðurlagið stingi reyndar í stúf við hitt og
alls ekki í samræmi við orð Einars
Benediktssonar:
Eg skildi, að orð er á íslandi til
unt allt, sem er hugsað á jörðu.
Það sem helst skyggir á þessa ágætu
lofrullu um ágæti íslenskunnar er að hún
var samin á latínu og hér lesið úr íslenskri
þýðingu á ritinu Qualiscunque descriplio
lslandiae.
Fyrsta heilsteypta fræðirit um viðskipta-
og hagfræði á íslensku er ekki skrifað fyrr
en tæplega 300 árum síðar þegar Arnljótur
Olafsson gaf út Auðfrœði sína. Mig langar
líka til þess að vitna til þessarar merku
bókar áður en lengra er haldið:
„Vér mennirnir skiftum öllum fróðleik í
tilteknar og afmarkaðar fræðigreinir, af því
vér sjálfir erum svo takmarkaðir, bæði sem
höfundar og lesendr. En þó nú svo verði að
vera, þá megum vér eigi missa sjónar á því,
að sérhver fræðigrein er nátengd annarri, svo
sem tölur á sama bandi, sem steinar á sama
sörvi, sem hlekkir í sömu festi, þvi annars
verðr alt sundrlaust, dettr í smámola, kubbast
í eintóma spotta. Vér eigum að lýsa hverri
fræðigrein eigi eingöngu sér og breiða út
blöð hennar fyrir almenníngs sjónir, heldr
eigum vér og að sýna, hvernig hún sprettr út
úr hinu mikla fróðleikstré, þessum Ask
Yggdrasils, er stendr æ yfir Mímisbrunni,
sýna ljóslega, hvaðan hún hefir lífsvökva
sinn, til hvers hún ber blöð og blóm, og
umfram alt, að hún felr líf sitt í fræknappi
sínum einmitt til frjófgunar mannlegs anda
og til heillariks þroska og ávaxtar mannlegrar
gæfu.“
(Arnljótur Ólafsson 1880[I988]:2)
Það leynir sér ekki að þessi nemandi
hefur ekki sífellt verið að steyta hnefann
framan í Sveinbjörn Egilsson.
Áður en skilist er við Arnljót að sinni vil
ég lesa stuttan kafla úr dæmisögu hans um
það hvernig löngunin, framfarafýsnin og
sjálfselskan verður hreyfiafl hlutanna:
„En únglíngrinn var nú búinn að sjá hlutverk
mannsins og ætlunarverk hans hér í heimi.
Hann fyrirleit nú eigi lengr sjálfan sig né
skaparans verk. Hann vissi nú gjörla að
12