Málfregnir - 01.12.2002, Page 36

í einhverju merkingarlegu samhengi en eru
á engan hátt lýsandi fyrir tegundirnar sem
slíkar. Seinni hluti nafnanna er þá vanalega
hið almenna flokksheiti, t.d. bobbi, snigill
eða skel, sem ekki er sérstakt fyrir kvíslir
eða ættir og getur ekki skoðast sem
stofnheiti. Dæmi: Tegundir af samloku-
kvíslinni Venus kallar Guðmundur
friggjarskel, freyjuskel, nönnuskel og
sjafnarskel. Þær eru kenndar við hinar
fornu gyðjur ásatrúar, eflaust með hliðsjón
af Venusar-nafninu. Ekki var þetta þó
almenn regla hjá Guðmundi því að oftast
fylgir hann nafnareglum Stefáns.
Ingimar Oskarsson tók þessa nýbreytni
upp í Skeldýrafánu sinni (1952 og 1962) og
hún varð síðan nokkuð áberandi í bókum
sem hann og Ingólfur Davíðsson rituðu um
garðplöntur og stofublóm.
I þýðingu sinni á bókinni Fuglar Islands
og Evrópu (1962) innleiddi Finnur
Guðmundsson þá reglu að gefa ættum eða
ættbálkum fuglanna stofnheiti, í stað
kvísla, og hefur það síðan verið meginregla
hjá þeim sem ritað hafa um smádýr.
Erlendar plöntur
Garðplöntur
í bókinni Garðagróður eftir Ingólf
Davíðsson og Ingimar Oskarsson (1949/
1958) er fyrrnefnd nýjung Guðmundar
Bárðarsonar mikið notuð svo næstum má
segja að hún sé gerð að almennri reglu,
jafngildri þeirri sem Stefán innleiddi við
afleiðslu tegundanafna. Þannig heita
tegundir af Kattablómi (Nepeta) t.d.
kisublóm, kettlingsblóm og högnablóm. Af
Chrysanthemum (Prestafífli) eru tegund-
irnar friggjarbrá, njarðarbrá, nönnubrá,
freyjubrá o.fl. en þar má líta á -brá sem
stofnnafn. Sömu tilhneigingar gætir í
ýmsum öðrum ritum sem þessir höfundar,
einkum Ingólfur, hafa samið eða þýtt.
Ekki veit ég til að aðrir grasafræðingar
hafi tekið upp þessa reglu og þeir sem
síðan hafa fjallað um garðplöntur hafa
fremur reynt að draga úr henni. I bók
Asgeirs Svanbergssonar Tré og runnar á
íslandi (1982) er reglum Stefáns að mestu
leyti fylgt og Hólmfríður Sigurðardóttir
reynir yfirleitt að fylgja þeim í íslensku
garðblómabókinni (1995) en undantekn-
ingar eru margar enda kemst hún ekki hjá
því að nota nafngiftir þeirra Ingólfs og
Ingimars. Hólmfríður ritar kvíslanöfnin í
fleirtölu eins og Bergþór.
I Stóru garðabókinni, sem kom út um
sama leyti (1996) undir ritstjórn Agústs H.
Bjarnasonar, var nafnareglum Stefáns fylgt
þegar búin voru til nýnefni á fjölmörgum
kaktusum og öðrum þykkblöðungum og
leitast við að samræma eldri nöfn garð-
plantna þessum reglum.
Matjurtir og stofublóm
Matjurtabækur eiga sér langa sögu hér á
landi og komu þær fyrstu út seint á 18. öld,
þ.e. Islendsk Urtagarðs Bok Olafs Olafs-
sonar (Olaviusar) 1770 og Lachanologia
Eggerts Olafssonar sem Björn Halldórsson,
mágur hans, gaf út að honum látnum 1774.
I þessum ritum voru mótuð flest íslensk
heiti á matjurtum sem enn eru notuð og
voru þau ýmist alþjóðleg eða íslenskuð
fræðinöfn. Sem dæmi má nefna kartöflur
sem Olavius nefnir „Jarðeple, Potetur“ en
getur líka um erlend nöfn, svo sem „Tar-
tufler“ sem er ítalskt að uppruna og varð
síðan kartöflur á okkar máli. Þegar Einar
Helgason semur matjurtabókina Hvannir
og gefur út 1926 eru íslenskar nafngiftir
matjurta þegar komnar í fastan farveg. Síð-
an hafa fá nöfn bæst við á þeim vettvangi.
Fyrsta íslenska bókin um inniplöntur var
kverið Rásir eftir Einar Helgason sem út
kom í Reykjavík 1916 og 2. útg. 1931. Þetta
var „Leiðarvísir í ræktun inniblóma" en þó
er allmörgum kvíslum og tegundum lýst.
Þær eru flestar nefndar sínum latnesku
nöfnum en sum þeirra voru íslenskuð, t.d.
Fúksía fyrir Fuchsia, Pelargónía fyrir
Pelargonium.
36