Málfregnir - 01.12.2002, Síða 51

ísland, tíu eru mannfleiri. í þessum 26
landa hópi er enska ríkismálið í 14 löndum
og mál annarra fyrrum nýlenduherra -
Frakka, Hollendinga og Portúgala — í
öðrum sjö svo að einungis fimm þessara
þjóða hafa kosið að nota eigin þjóðtungu
sem ríkismál. Þessi fimm lönd eru, auk
Islands, Barein í Persaflóa, þar er töluð
arabíska þótt enska sé einnig gjaldgeng;
Kýpur þar sem menn tala ýmist grísku eða
tyrknesku; Maldíveyjar í Indlandshafi þar
sem menn tala eigin tungu þótt eyjarnar
hafi áður lotið breskum yfirráðum um
Iangt skeið; og loks Míkrónesía í Suður-
Kyrrahafi þar sem menn tala ýmis eymál.
Athugum nú önnur ríki svipaðrar stærðar
- lönd sem eru ekki eylönd heldur áföst
við grannríki eða landlukt. Þessi lönd eru
17 talsins og dreifð um allar álfur. Þrettán
þessara ríkja nota tungu gömlu nýlendu-
herranna sem ríkismál, sum ásamt eigin
tungu, en fjögur nota eigin þjóðtungur nær
eingöngu: Lúxemborg þar sem franska,
þýska og ríkismálið, sem er þýsk mállýska,
standa hlið við hlið; Katar við Persaflóa
þar sem töluð er arabíska; Djíbútí við
Rauðahaf nálægt norðausturhorni Afríku,
þar tala menn eigið mál; og það gera menn
einnig í Bútan í Himalæjafjöllum.
Svipað kemur í ljós þegar við skoðum
loks 18 örríki, eylönd eða áföst, þar sem
fólksfjöldinn er innan við 100.000. Ellefu
þessara landa hafa tekið upp nýlendumál
en sjö þeirra notast við þjóðtunguna sem í
fimm þessara sjö landa er að vísu einnig
tunga stórþjóða á næstu grösum. Þessi sjö
lönd eru öll í Evrópu: Andorra, Færeyjar,
Grænland, Liechtenstein, Mónakó, Mön og
San Marínó. Það er álitamál hversu fara
skal með Færeyjar og einkum Grænland
því að þar er danska notuð sem ríkismál
við hlið færeysku og grænlensku. A því
leikur hins vegar lítill vafi að Færeyingar
myndu ýta dönskunni til hliðar ef þeir
afréðu að rifta sambandinu við Dani og
stofnuðu sjálfstætt ríki.
Þetta örstutta yfirlit um rösklega 60
fámennustu ríki veraldar kann að kveikja
hugboð um það að þjóðtungur heimsins
séu á undanhaldi líkt og þjóðmyntirnar og
einnig ýmsar dýrategundir og jurta í ríki
náttúrunnar: að smáþjóðir freistist af
fjárhagsástæðum meðal annars til að taka
upp tungur stærri þjóða til að greiða með
því móti fyrir viðskiptum - og kasta þá
móðurmálinu fyrir róða. Svo kann að vera.
Við skulum samt ekki hrapa umhugs-
unarlaust að þeirri ályktun að meiri hluti
þessara rösklega 60 ríkja - 45 ríki af 61 -
hafi týnt tungu sinni því að móðurmálið
lifir eftir sem áður á vörum fólksins í
mörgum þessara landa enda þótt ríkismálið
sé aðfengið. Auk þess getur aðflutt ríkismál
reynst vera lyftistöng undir bókmenntir,
menningu og listir. Miklar bókmenntir á
enska tungu hafa sprottið upp undangengin
ár í gömlum nýlendum Breta, til dæmis á
Indlandi og Karíbahafseyjum. Enskan,
sem ýmsir Indverjar læra af bókum, þykir
mér iðulega betri en sú enska sem margir
Bretar nema af munni mæðra sinna.
Því hefur stundum verið haldið fram í
ræðu og riti að íslenskan sé okkur dýr,
íslendingum, þar eð hún standi í vegi fyrir
viðskiptum okkar við umheiminn.
Kostnaðartölurnar, sem nefndar hafa verið
til sögunnar í þessu viðfangi, mætti skilja
sem svo að íslensk tunga sé í krónum talið
nokkurn veginn jafnþung á fóðrum og
landbúnaðurinn (Benedikt Jóhannesson
1998'). Ég lít málið öðrum augum.
Tökum þjóðmyntirnar fyrst svo að
ekkert fari á milli mála. Gjaldmiðill skipar
yfirleitt ekki verðmætan sess í minningu
' Benedikt Jóhannesson (1998) kemst að þeirri niðurstöðu að kostnaðurinn, sem fylgir því að tala
íslensku á íslandi frekar en ensku, nemi á hverju ári um 4% af landsframleiðslu. Benedikt tekur fram
að kostnaðarmatið sé háð ýmislegri óvissu og móðurmálið og menning yfirleitt skili vitaskuld á móti
margvíslegum afrakstri sem erfitt sé að meta til fjár.
51