Skírnir - 01.01.1981, Qupperneq 230

228
PÁLL BALDVIN BALDVINSSON
SKÍRNIR
til barAttu." (96, 97) Það má þá ekki segja hvað sem er í barnabókum. Ja£n
mikilvægar staðreyndir og þessar eru betur ósagðar.
En þá má spyrja: livaða möguleika hafa lesendur þessara ævintýra á að
skilja þau tákn sem í sögunum eru? Þau eru skrifuð fyrir unga lesendur,
fjögra til tíu ára. Geta svo ung börn skilið tákn fisksins í sögu Nínu, þegar
hann skyndilega sest að hjá eyjarskeggjunum saklausu og ryður þeim síðan
burt, einum á fætur öðrum? Skilja þau þá allsherjartortímingu sem saga
Guðjóns lýkur á? Hvað geta börn tengt mikið af skáldskap sem þau lesa
við sinn eigin raunveruleika. Silja gerir miklar kröfur til ungra lesenda,
þegar hún les í þeirra stað. Þegar hún gagnrýnir barnabækur fyrir skort á
boðskap af réttri gerð, hvetjandi og vekjandi, þá hlýtur hún að ganga frá
því vísu að lesandinn, ungur að árum, geti móttekið hann.
Silja gerir hvergi í riti sínu beina grein fyrir viðtökuhæfileika barna á les-
efni. Þá hefði hún líka þurft að leita til annarra fræðigreina og líkast til
skrifað aðra bók. Samt má ætla að hún hafi kannað viðtökuþroska barna
fyrir ritun verksins, svo mjög sem hún leggur upp úr túlkun hugmynda í
barnabókum. Oft er erfitt að gera sér í hugarlund að barn lesi viðlíkan boð-
skap úr barnabókum og Silja gerir. Margar af ehlri barnasögum okkar
hljóta að vera torlesnar lesendum í dag, lifnaðarhættir hafa breyst það
mikið. Börn gátu skilið sögur af lífi til sveita í fomum búskaparháttum
meðan þeir voru á hverfanda hveli, en geta þau það nú? Silja telur sögur
Jónasar Hallgrímssonar vera við barna hæfi, en hvaða möguleika hafa borg-
arbörn samtímans á að skilja þær sögur og tengja þær við veruleika sinn?
Fimmti, sjötti og sjöundi hluti fjalla um nokkuð samstæða flokka sagna;
Silja velur þeim heiti sem gefa nokkuð til kynna hvað greinir þá að: bernsku-
minningar, hvunndagssögur og loks raunsæjar unglingaskáldsögur. Fyrri
hlutarnir taka til bóka allt frá aldamótum til okkar daga. Þá skilur það eitt
að hvaða afstöðu söguhöfundur hefur til sögumanns. Er frásögn hans af
eigin lífi eða er hún tilbúningur? Margt söguefnið virðist komið úr lífi höf-
undanna sjálfra x báðum hlutum, umskapað og fellt að lögmálum misgóðrar
frásagnarlistar. En skilin sem eru milli þessara hluta eru óglögg, Silja forð-
ast að kalla þessar frásagnir raunsæjar í stíl, þó þær séu það einatt í lýsingum
sínum á lífi til sveita og í þorpum á fyrri helmingi þessarar aldar. Glögg skil-
greining á hugtakinu raunsæi kemur heldur hvergi fyrir í bók hennar. Hún
tekur það sem sjálfsagðan hlut að raunsæi fylgi gagnrýnin afstaða skáldsins
til þeirra samfélagshátta sem það lýsir, og slxka afstöðu finnur hún fyrst hjá
þeim skáldum sem setja saman heildstæðar langar sögur með breiðri sam-
félagslýsingu og ýtarlegri persónusköpun.
Víst verður að viðurkenna að í flestum þeirra frásagna sem Silja skoðar í
hlutunum um bernskuminrxingar og hvunndagssögur svífur andi sælubók-
mennta yfir vötnum. Mikill hluti þessa skáldskapar er samansettur til að
breiða yfir þau sárindi sem fólk varð að þola við búferlaflutninga úr sveit-
um í þéttbýli. Höfundarnir eru flestir sprottnir úr sveit og lofsyngja hana
í skáldskap sínum. Aðrir hafa frá lífinu í þorpunum að segja: Hallgrímur