Skírnir - 01.01.1984, Page 15
SKÍRNIR
ÓLAFUR JONSSON, MINNING
11
hans fyrir bókmenntunura, ekki síst þess gagnrýnanda sera fjallar um dægur-
mál í dagblöð. En jafnframt hlýtur gagnrýnandi að forðast að reisa kröf-
ur sem ekki verður fullnægt; hann hlýtur að gera sér raunhæfa grein fyrir
möguleikum og takmörkunum þess menningarhverfis þar sem hann lifir;
hann hlýtur jafnan að halda augunum opnum fyrir loflegri viðleitni hversu
smáieg sem hún sýnist.
Og okkur er, í öðru lagi, þörf á vandaðri og vandlátri fræðilegri gagnrýni
sem taki upp sígildar bókmenntir okkar til nýrrar og nýrrar skoðunar, megni
að varpa á þær nýju ljósi þess lífs sem nú er lifað, vekja á þeim nýjan áhuga
og skilning. Menningararfur okkar og saga er endanleg sönnun þess að nú á
dögum þurfum við síst að una kotungshætti í menningarefnum fremur en
öðrum, — svo lengi sem arfurinn er lifandi þáttur okkar eigin menningar.
Áhugi, eftirtekt, umræða er öllu bókmennta- og listastarfi Hfsloft. Það er
hlutverk gagnrýnandans, öðrum fremur, að stuðla að þessari umræðu, skylda
hans að hún hafi sem mennilegastan svip. Allt starf hans er unnið í þeirri
trú að grundvöllur sé fyrir slíkri umræðu og hún ómaksins verð, að skáld-
skapur og listir séu manninum verðmæt og í einhverri mynd óaðskiljanleg
lífi hans. Þeirri trú er engin þörf á röklegum niðurstöðum um gagnsmuni
skáldskapar og lista; þótt slík kenningasmíð sé freistandi verður hún jafnan
ósönnuð og hættir til að snúast upp i kreddu. Það má allt eins spvrja ber-
um orðum hvort lífið sjálft sé gagnlegt. (Líka líf, bls. 8—9).
Hér markaði Ólafur stefnu sem hann leitaðist við að hafa að
leiðarljósi í skrifum sínum. Um tveggja áratuga skeið var hann
tvímælalaust áhrifamesti bókmennta- og leiklistargagnrýnandi
hér á landi og raunar hinn fyrsti sem fékkst við slíkt af fyllstu
alvöru. Markaði hann tímamót í þessari grein.
Um þennan hlut Ólafs í íslenzkri menningarsögu segir Gunn-
ar Stefánsson dagskrárfulltrúi:
Til þess að skilja hver tímamótamaður hann var í gagnrýni hjá okkur
þurfa menn að gera sér það ómak að lesa ritdóma í blöðum og tímaritum
frá fimmta og sjötta tug aldarinnar. Þá vottaði sjaldnast fyrir metnaði hjá
gagnrýnendum eða tilraunum til ritskýringar. Persónulegir og pólitískir for-
dómar og hlutdrægni óðu uppi, hvort sem slíkt birtist í marklausu lofi eða
órökstuddu lasti; raunar var hið fyrrnefnda algengara og hefur verið allt
til þessa dags. Það þarf ekki að lesa mikið í gagnrýni Ólafs til að sjá hve
langt hún stendur ofar „ritdómum" af slíku tagi. (Morgunblaðið 11. janúar
1984).
1 sama streng hafa fleiri tekið.
Ólafur þótti — einkum framan af — kröfuharður og óvæginn
gagnrýnandi. Margur listamaðurinn kveinkaði sér undan skrifum