Skírnir - 01.01.1984, Page 124
120
KRISTJÁN JÓNSSON
SKÍRNIR
reynslu Kristjáns sjálfs þótt hann skjóti sér í þeirri seinni á bak við sögu-
mann. í Lbs. 1029, 8vo 17 er loks að finna söguna Alheimsaugað. Á for-
síðu handritsins, sem virðist skrifað af Kristjáni sjálfum, segir að það sé
komið frá Skúla myndasmið Skúlasyni frá Akureyri 14/11 1895, hann hafði
aftur fengið það norðan úr Kelduhverfi. Síðan segir um söguna: „Mun vera
um séra Þórð Þórðarson (Jónassen) á Þrastarhóli. Þrúeldur: Þrúðr kona á
Akureyri, sem bar séra Þórði sögur“. Samkvæmt þessu mun sagan vera lykil-
saga um nafnkunna menn í tíð Kristjáns.
Sögur Kristjáns eru hver annarri ólíkar og vísa í senn aftur og fram í tíma,
aftur til alþýðlegra frásagna, þjóðsagna og ævintýra, fram til raunsæisstefnu.
Lengsta sagan, Gömul saga, hefur á sér þjóðsögulegan svip hvað snertir efn-
isval og orðfæri, stíllinn klassískur en þó frjálslegri en venjan var, hlaðinn
innskotum og vísunum til samtímaatburða og manna, s.s. Bjarna rektors
Lærða skólans og Sigurðar Guðmundssonar málara, gárungsskapurinn og
mælgin stundum til lýta. Alheimsaugað er á köflum skemmtilega fáránleg
og minnir stílbragðið nokkuð á verk Benedikts Gröndals. Ferðasaga og
Draugasaga eru hnitmiðaðastar í stíl, raunsæislegastar að efni.
Ef marka má bókmenntasögur hefur dauði verið yfir íslenskri smásagna-
gerð frá útgáfu Fjölnis 1847 til útkomu Verðandi árið 1882. Sögur Kristjáns
sýna hins vegar að þá var líf, hikandi að vísu — en líka líf.
Handritin að textum Kristjáns eru skrifuð af mismunandi riturum svo
brugðið hefur verið á það ráð að samræma stafsetningu og færa að mestu
til nútímahorfs. Þó eru sérstakar orðmyndir látnar halda sér og einstaka rit-
venjur, svo sem je í stað é og p í stað /. Sá kostur var og valinn að hrófla
sem minnst við greinamerkjasetningu nema um augljós pennaglöp væri
að ræða.
Af. V. S.