Skírnir - 01.01.1984, Page 164

160
ÞORSTEINN GYLFASON
SKÍRNIR
byr að menri eigi að vera jákvæðir en ekki neikvæðir. Þetta er
torræð kenning, en ef til vill má skilja hana svo að ritsmíð sem
þessi eigi að vera uppbyggileg, jafnvel svo að þar beri ekki að
láta sitja við gagnrýni eina saman á kenningar annarra, heldur
skuli höfundurinn reifa sína eigin kenningu líka. Það skal ég
reyna áður en lýkur.
Fyrir áhugamenn um réttlæti og verðleika ber vel í veiði á
okkar dögum. Á síðustu tólf árum liafa birzt þrjú höfuðrit um
réttlæti: Kenning um réttlœti (1972) eftir John Rawls, Stjórn-
leysi, ríkisvald og draumalandið (1974) eftir Robert Nozick og
loks Vegir réttlœtisins (1983) eftir Michael Walzer. Allir eru höf-
undarnir Bandaríkjamenn, og þess má geta líka að þeir Rawls
og Nozick hafa verið og eru enn háskólakennarar í Harvard-
háskóla, og Walzer var það þar til hann fluttist nýverið til Insti-
tute for Advanced Study í Princeton.* Af þeim þremur leggjast
þeir Rawls og Nozick eindregið gegn verðleikasjónarmiðum um
réttlæti; Walzer einn heldur tryggð við þau, en þó ekki nema að
nokkru leyti.
Af bókunum þremur er Kenning um réttlœti mest og merk-
ust. Hún á sér raunar engan líka í stjórnspeki 20stu aldar. Með-
al annars vegna þess að hún olli straumhvörfum þegar hún birt-
ist, en líka fyrir ágæti sitt. Robert Nozick segir þetta um hana í
sinni bók:
Bókin er gosbrunnur ljómandi hugmynda sem slyngjast saman í fegurstu
mynd. Stjórnspekingar sem nú eru á dögum verða annaðhvort að vinna
verk sitt innan þeirra marka sem Rawls setur þeim, eða þá afsaka frávik
sín . . . Það er ógerlegt að lesa bók Rawls án þess að innbyrða mikið efni,
ef til vill umbreytt, og fella það að eigin hugmyndum sem dýpka þá mjög
fyrir vikið. Og það er ógerlegt að ljúka lestri bókar hans án nýrrar og upp-
ljómaðrar sýnar yfir köllun siðfræðinnar og sameiningarmátt, og svo til
hins hversu fögur heilsteypt kenning getur verið. (183)
Þeir Rawls og Nozick eru báðir frjálshyggjumenn sem kallað
er vestan liafs. Það má orða á þá leið meðal annarra að þeir
standi sameinaðir um einn mikilsverðan málstað sem kenna má
við frelsi og þar með við frjálshyggju: þessi sameiginlegi mál-
* Tölusettar tilvísanir og athugasemdir standa aftanmáls.