Skírnir - 01.01.1984, Qupperneq 175

SKÍRNIR
HVAÐ ER RÉTTLÆTI?
171
ávaxtanna af erfiði sínu.“14 Hin ástæðan er sú sem þegar er rak-
in: verðleikamat er illframkvæmanlegt eða óframkvæmanlegt.
Þessar tvær röksemdir eru nánast eins ónýtar og röksemdir
geta verið; það er ugglaust þess vegna sem Hayek reynir að snúa
þeim í annað en þær eru. Þær eru vitaskuld reynsluatriði báð-
ar tvasr. Samt sýnir Hayek engan lit á því að vilja leiða í ljós að
þær komi báðar heim við reynslu mannanna eða rannsóknir
þjóðfélagsfræðinga. Það er satt að segja öðru nær. Þegar lengur
er lesið kemur þar að Hayek segir:
í frjálsu samfélagi verða til stofnanir þar sem þeir er svo sýnist hljóta frama
eftir áliti yfirmanna eða meiribluta kumpána sinna. Raunar er það svo að
því stærri og flóknari sem stofnanir og fyrirtæki verða, þeim mun örðugra
verður að meta árangur hvers einstaklings i starfi. Þar með verður það æ
nauðsynlegra að laun ráðist af verðleikamati framkvæmdastjóranna en ekki
af gildi verka manns. Svo lengi sem þetta leiðir ekki til þess að einn verð-
leikakvarði verði allsráðandi í þjóðfélagi, svo lengi sem mörg fyrirtæki
keppa hvert við annað i framboði starfsbrauta, þá er þetta ekki einungis
samþýðanlegt fullu frelsi, heldur fjölgar það valkostum hvers einstaklings.is
Hér hefur dæmið heldur en ekki snúizt við. Þegar það eru fram-
kvæmdastjórar stórfyrirtækja sem hafa verðleikamatið á hendi
þá hættir það að vera illframkvæmanlegt, hvað þá ófram-
kvæmanlegt. Það verður að brýnni nauðsyn. Og ekki bara það
heldur stóreykur það á frelsi mannanna. Með þessu móti má
telja það næstum því alfrjálst þjóðfélag þar sem þorri manna
á allt undir geðþótta einhvers Jóhanns Bogesen eða Péturs þrí-
hross, ef menn geta bara ráðið því sjálfir hvort þeir setjast að
á Óseyri eða í Sviðinsvík. Með svona rökum má verja hvaða al-
ræðisríki sem vera skal, svo lengi sem mönnum er nokkurn veg-
inn frjálst að velja á milli ólíkra búsetukosta. Ráðstjórnarríkin
aukatildæmismjög á frelsi mannkynsins, því ef þau væru ekki til
og eins og þau eru, þá ættu menn engan kost á að búa í svoleiðis
þjóðfélagi.
Sú röksemdafærsla Hayeks sem hér hefur verið lýst er ekki
nema spilaborg, og fýkur um koll þegar á hana er blásið. Og
samt höfum við bara hugað að einum brestinum í byggingunni.
Lítum sem snöggvast á hana frá svolítið öðru sjónarmiði. Eitt