Skírnir - 01.01.1984, Page 184
180
ÞORSTEINN GYLFASON
SKÍRNIR
og með frjálsri hugsun hefur aldrei verið komist að öðrum nið-
urstöðum en vitlausum.“ Það má nefna að Halldór hefur þessa
kenningu ugglaust eftir öðru þeirra liirðisbréfa Leós XlIIda sem
vitnað er til í Hagfræðingaþætti hér að framan.28
Svona var kjarni flestrar frjálshyggju. En ekki allrar. Það ger-
ist svo upp úr 1968, að því er ætla má í framhaldi af margvís-
legum tíðindum sem þá urðu, einkum í háskólum bæði vestan
hafs og austan, að önnur frjálshyggja kemst á hvers manns var-
ir. Frekari tildrög til þessa voru þau, að um þær mundir háðu
Bandaríkin styrjöld sína í Víetnam sem mörgum virtist glæp-
samleg (þar á meðal sjálfum mér). Mótmæli urðu að óeirðum,
óeirðir að uppreisnum, en uppreisnir ekki að byltingum. Marg-
ir óeirðaseggjanna og uppreisnarmannanna voru einarðir fylg-
ismenn Karls Marx, Vladimírs Lenín og Rósu Luxemburg, og
höfðu allt sitt eftir þeim. Og kveikja nú þessir uppvakningar
andstæðu sína, alveg eins og hjá Hegel, og var þar kominn einn
uppvakningurinn enn og hét samt „ný frjálslryggja“, í Frakk-
landi jafnvel „ný heimspeki“. Fáeinum fleiri brotum úr þessari
sögu hef ég haldið til haga í Rauðutn fyrirlestri,29
Hin nýja frjálshyggja var uppvakningur: hún var framan af
sótt til eldri höfunda í einu og öllu, og kannski einkum til
tveggja hagfræðinga sem margt höfðu skrifað um frelsi og fram-
tak án þess að mjög væri eftir því tekið. Annar var Friedrich
Hayek sem hefur þegar komið við sögu í þessu skrifi; hinn
Milton Friedman háskólakennari í Chicago. Margir þeirra sem
gleyptu við hinni nýju frjálshyggju sem þó var gömul voru
reyndar menn sem á óeirðatímanum höfðu tekið trú á hina þrí-
einu kenningu Leníns eða henni skyldar kenningar. í þessum
hópi hughvarfsmanna ber raunar að telja Robert Nozick.30
Nú vill svo merkilega til um grautargerð þeirra Hayeks og
Friedmans, sem þeir vilja kenna við frjálshyggju, að hún deilir
hinum þremur meginþáttum alræðishyggjunnar með Lenín og
hans liði. Grauturinn er hinn sami, en í svolítið annarri skál.
Lítum fyrst á vísindatrúna. í krafti hennar getur Milton Fried-
man komizt svo að orði, eins og rakið er í Rauðum fyrir-
lestri, að öll ríkisafskipti séu undir það „vísindalega lögmál"
seld að sérhver reglugerð skapi vald og þetta vald sé ævinlega