Skírnir - 01.01.1984, Side 218

214
ÞORSTEINN GYLFASON
SKÍRNIR
þeirra sem ég hef kynnzt hafi margt til síns ágætis — þar á með-
al fáeinir rónar og sakamenn — og vandséð hver þeirra er
öðrum verðugri þegar öllu er til skila haldið. Ef góðfús lesari
hefur, eða telur sig hafa, aðra reynslu af þessari þjóð eða öðr-
um, þá ætti hann ef til vill að hugsa til manngildiskenningar
Vlastos, með þeirri leiðréttingu á henni sem ég vildi gera. Næst-
um hver maður er elskuverður einhverjum mönnum öðrum:
móður eða maka, barni eða vini; og elska ræðst yfirleitt af verð-
leikum hvort sem öllum lánast að koma auga á þá eða ekki.
Nú fellst ég fúslega á að hversdagsleg reynslurök af því tæi
sem nú eru rakin séu með afbrigðum varasöm. Þess vegna er
hyggilegt að efast um þau eftir megni, og hyggja þá einkum að
tilraunum hvers kyns fræðimanna til að komast að sómasamleg-
um niðurstöðum um þessi efni eða önnur þeim skyld. Á þeim
stöðvum er veiðilegt eins og sakir standa, því að á síðustu tíu
eða fimmtán árum hafa verið gerðar ýtrustu tilraunir til að leiða
í ljós að margvíslegur ójöfnuður manna sé ekki einasta verulegur,
heldur sé hann óhagganlegur líka. Sumar af þvílíkum niðurstöð-
um hafa komið fram í nafni fræða sem vilja heita „félagslíf-
fræði“ og aðrar í nafni greindarsálarfræði svo að eitthvað sé
nefnt. Slíkar ójafnaðarkenningar hafa verið prófaðar eftir föng-
um og kappræddar af miklum móð; og er nú skemmst frá því
að segja að engar þeirra virðast standast, ekki einu sinni þær
sem kveða á um fábreyttan ójöfnuð sem ekkert verði við gert.
Ég held það megi segja, með venjulegum fyrirvörum, að ójafn-
aðarmönnum í hópi sálfræðinga og félagsfræðinga hafi ekki
tekizt að leiða neitt í ljós sem bendir til skipulegs verðleikamun-
ar á heilbrigðum mönnum. Að minnsta kosti hafa allar kenn-
ingar þeirra verið gerðar svo tortryggilegar, með réttum rökum,
að það væri fávísi og hneisa að byggja á þeim í orði eða verki,
ekki sízt þegar velferð fólks er í húfi.87
í ljósi þess sem nú er fram komið sýnist mér óhætt að varpa
fram tilgátu, svohljóðandi: réttlœti er sannmœli, rangleeti svik-
mœli. Tilgátur ber að prófa. Ein þolraunin handa þessari til-
gátu væri að maður réðist til atlögu við hin margvíslegu dæmi
réttlætis og ranglætis, úr sögu og samtíð, sem Michael Walzer
tíundar í Vegum réttlcetisins, og reyndi að greina hvort þau