Skírnir - 01.01.1984, Page 301

SKÍRNIR
295
DÓMUR í DAGSLJÓSI
hjarta næst; hver geymi mynd Arnæusar í þögn sinni. „Vargur, skilaðu bók-
inni minni aftur." (119) segir hann við kistubúann. í hugann koma hin
kunnu orð Ágústusar keisara í Róm þegar hann frétti að Varus hershöfðingi
hans væri faiiinn ásamt mestöllu Iiðinu.6 „Varus skilaðu herskörunum mín-
um aftur." Eftirtektarvert er hve orð þessara tveggja manna eru lík, upp-
haf þeirra og inntak. Báðir krefjast í örvæntingu fyllingar draums sem þeir
vita að getur ekki ræst.“
Neðanmáls vísar hann í mannkynssögu Carl Grimbergs varðandi orð
Ágústusar, m.a.: Vare, Vare, legiones redde.
Með svona hugrenningatengslum má „sanna" næstum hvað sem er. Öllu
heldur sannast ekkert. Þær eru ekki röksemdafærsla, en eru til þess fallnar
að sefja lesanda ritsins til órökstuddra ályktana um rittengsl.
Þau dæmi, sem nú hafa verið nefnd, mega flest teljast til smámuna, en
þau sýna hversu ákefð leitandans hefur á stundum leitt ritgerðarhöfund að
lítt rökstuddum niðurstöðum og hreinum ágiskunum.
Svipað getur þó einnig orðið uppi á teningnum um veigameiri þætti þar
sem höfundur gerir ráð fyrir áhrifum einstakra skáldverka á sköpun fs-
landsklukkunnar.
í „Inngangi" rekur ritgerðarhöfundur í grófum dráttum þær sögulegu
staðreyndir sem atburðarás íslandsklukkunnar er reist á. Einnig víkur hann
þar að nokkrum skáldverkum, menningarsögulegum ritum og sagnfræðirit-
um sem hann telur Halldór Laxness hafa hagnýtt sér við samningu skáld-
verksins.
Virðist ritgerðarhöfundur strax í upphafi verks síns vilja í stuttu máli
gefa yfirlit um þær „rætur" skáldverksins, er hann telur öðrum mikilvægari,
enda eru tilvitnanir til þeirra verka, sem þarna eru talin, endurteknar síðar
i umfjöllun höfundar um einstaka kafla. Reyndar er nokkuð um fleiri slíkar
endurtekningar á tilvísunum í texta „fyrirmynda" að ræða í ritinu og hefði
mátt komast hjá þeim með annarri niðurskipun þess eða öðrum aðferðum.
Meðal „róta“, sem þannig eru sérstaklega dregnar fram í „Inngangi", eru
þrjú skáldverk er ritgerðarhöfundur telur hafa haft sérstakt gildi fyrir samn-
ingu fslandsklukkunnar.
Tvö þeirra varða persónusköpun Snæfrfðar íslandssólar. Raunar gætir þar
nokkurrar mótsagnar. í upphafi segir höfundur um þetta atriði:
„Snæfríður er sú aðalpersóna íslandsklukkunnar sem er framar öðrum
skáldleg draumsýn, — kona sem ekki verður fundin á förnum vegi, en í eðli
hennar búa þó eigindir konu allra tíma sem ekki verða raktar til eins upp-
hafs heldur allra höfuðátta." (21. bls.).
En í framhaldi af þessu tekur hann síðan að rekja atriði er hann telur
benda til þess að Halldór Laxness hafi „tekið mið af“ persónunni Scarlett
O’Hara 1 skáldsögunni Gone with the Wind eftir Margaret Mitchell þegar
hann mótaði persónu Snæfriðar.
Þær hliðstæður þessara tveggja skáldsagna, sem ritgerðarhöfundur dreg-
ur fram, eru einkum þessar: