Skírnir - 01.09.1991, Side 54

316
ÁGÚST HJÖRTURINGÞÓRSSON
SKÍRNIR
fyrirfram ákveðinn „mælikvarði“ sem nota má við ákvarðanatöku.
Það er auðvitað alveg rétt, enda væru stjórnmál þá lítið annað en
flókið reikningsdæmi þar sem kostirnir væru settir á kvarðann og
„rétt“ niðurstaða fengin. Af þessu leiðir Schumpeter síðan þá
staðhæfingu að ekki sé unnt að ná fram sameiginlegum vilja fólksins
vegna þess að slíka fyrirfram skilgreiningu á almannaheill vanti.
Þessi gagnrýni virðist skjóta svolítið skökku við þegar haft er í huga
að markmiðið með almennri þátttöku, að minnsta kosti eins og
Rousseau hugsaði sér hana, er að komast að sameiginlegri niður-
stöðu um hvaða ákvörðun sé heillavænlegust þegar tekið er tillit til
allra þátta. Þessi sameiginlega niðurstaða er það sem fólk vill og
velur og er því bókstaflega sameiginlegur vilji fólksins. Þessar hug-
myndir Rousseaus byggðu þó á því að menn létu ekki eingöngu
stjórnast af þröngum eiginhagsmunasjónarmiðum, en þar stendur
hnífurinn í kúnni að sögn frjálshyggjumanna.
Að mati Schumpeters gerir „klassíska kenningin“ ráð fyrir
óraunhæfri gæsku og skynsemi almennings. Hann segir að það séu
ekkert nema draumórar að halda að eitthvert þátttökufyrirkomulag
geti haft þær afleiðingar að menn hætti að hugsa fyrst og fremst um
eigin hag og fari allt í einu að láta sér umhugað um ókunnugt fólk
og einhvern óskilgreinanlegan almannahag. Auk þess telur hann
að sú skynsemi sem er forsenda virkrar þátttöku í flóknum og
erfiðum ákvörðunum, sé einfaldlega ekki til staðar hjá venjulegu
fólki:
Hinn dæmigerði þjóðfélagsþegn hrapar niður á lægra greindarstig þegar
hann fer inn á svið stjórnmálanna. Hann rökræðir og greinir viðfangsefnið
með þeim hætti að hann myndi sjálfur kannast við afstöðu sína sem
barnaskap ef um raunverulega hagsmuni hans væri að tefla. Hann verður
aftur frumstæður.21
Lykilatriðið er að Schumpeter telur að menn beiti ekki skyn-
semi sinni í sama mæli þegar þeir hugsa um stjórnmál eins og þegar
þeir hugsa um þá hluti sem þeir upplifa með beinum hætti og sem
21 Sama rit, kafli XXI, s. 262. Þar sem orðalag skiptir hér máli, og þýðingin er
lausleg, er rétt að láta enska textann fylgja: „Thus the typical citizen drops down
to a lower level of mental performance as soon as he enters the political field. He
argues and analyzes in a way which he would readily recognize as infantile
within the sphere of his real interests. He becomes a primitive again.“