Skírnir - 01.09.1991, Blaðsíða 55

SKÍRNIR
TIL VARNAR LÝÐRÆÐINU
317
þeir telja til eiginlegra hagsmuna sinna. Schumpeter heldur því ekki
beinlínis fram að menn séu almennt heimskir, heldur að stjórnmál
séu einfaldlega of fjarlæg til að almenningur geti sett sig almenni-
lega inní hlutina, og raunar að það „borgi“ sig ekki fyrir þá að
eyða of miklum tíma í þessi mál. Fyrirhöfnin sem fylgir því að
taka „upplýsta afstöðu“ til flókinna mála er einfaldlega of mikil í
hlutfalli við þau áhrif sem fólk hefur. Auk þess telur Schumpeter
að þegar fólk taki ákvarðanir um mál sem skipti það beinlínis og
raunverulega máli, þá byggi það afstöðu sína eingöngu á eigin
hagsmunum. Af því leiðir Schumpeter þá niðurstöðu að bein
þátttaka fólks í sameiginlegum ákvörðunum myndi fremur auka
hagsmunatogstreitu en draga úr henni, en það er öndverð niður-
staða við þá sem Rousseau komst að. I samræmi við rökin gegn al-
mennri þátttöku skilgreinir Schumpeter lýðræðið á eftirfarandi
hátt:
[H]in lýðræðislega aðferð er það skipulag á stjórnmálaákvörðunum þar
sem einstaklingar öðlast völd til að taka ákvarðanir fyrir tilstuðlan
samkeppni og baráttu um atkvæði fólksins.22
Rétt er að taka það skýrt fram að Schumpeter byggir niðurstöður
sínar ekki á því að stjórnmálamenn séu endilega skynsamari en
annað fólk. Hann staðhæfir að það sé einfaldlega þeirra hagur, sem
stjórnmálaleiðtoga, að leggja á sig það erfiði sem fylgir „upplýstri“
ákvarðanatöku. Stjórnmálamenn, rétt eins og allir aðrir menn,
stjórnist einvörðungu af eiginhagsmunum og því „borgi“ það sig
fyrir þá að taka þær ákvarðanir sem falla meirihlutanum í geð.
Meginforsendurnar og aðalatriðin í kenningu Schumpeters - og
þar með í frjálshyggjukenningum síðustu áratuga - eru nú ljós.
Höfuðforsendan er sú að menn hugsi nær einvörðungu um eigin
hag og sitt áþreifanlega umhverfi og séu því almennt áhugalausir og
fáfróðir um allt er lýtur að flóknum viðfangsefnum stjórnmálanna.
Aðalatriðið er að lýðræðisleg stjórnmál snúist í raun um ekkert
annað en samkeppni einstaklinga um að ná völdum og halda þeim.
22 Sama rit, kafli XXII, s. 269. Aftur skiptir orðalag miklu og því fylgir frum-
textinn: „the democratic method is that institutional arrangement for arriving at
political decisions in which individuals acquire the power to decide by means of
a competitive struggle for the people’s vote.“