Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2001, Blaðsíða 54

Gunnlaugur A. Jónsson
S1 89 hafi ekki verið tilviljunarkennd ákvörðun heldur endurspeglað meðvit-
aða guðfræði ritstjóra sálmasafnsins. Sé erfitt að greina nákvæmlega hver
harmurinn er í S1 90 út frá sálminum einum sér, eins og áður var haldið fram,
þá lætur ritstjóri sálmasafnsins lesandanum a.m.k. eftir sína túlkun á því með
tengingunni við S1 89. Þegar Drottinn er beðinn um að snúa aftur og aumkast
yfir þjóna sína og hann er þar spurður hinnar dæmigerður spurningar
harmsálmanna: hversu lengi? og þessi bæn er fram borin: „Veit oss gleði í stað
daga þeirra, er þú hefir lœgt oss, ára þeirra, er vér höfum illt reynt þá sýn-
ist augljóst að ritsjóri sálmasafnsins hefur með tengingu S1 90 við S1 89 vilj-
að sýna að sá harmur sem um er rætt óljósum orðum í S1 90 á rætur sínar að
rekja til babýlónsku herleiðingarinnar. Hvort þetta hefur verið hin upphaflega
merking sálms 90 er óljóst, en þessa merkingu hefur sálmurinn a.m.k. öðlast
þegar hann var orðinn hluti af bókmenntaverki, sálmasafni. Hér sjáum við því
votta fyrir eins konar ritskýringu eða túlkun innan Gamla testamentisins sjálfs.
Angurljóð, sem trúlega hefur varðveist í munnlegri geymd innan helgihalds-
ins, er sett í nýtt samhengi og öðlast við það nýja merkingu.
Aldur sálmsins
Erfitt er að komast að öruggri niðurstöðu um aldur þessa sálms, eins og raun
er á um svo marga aðra sálma Saltarans. Stundum hefur því verið haldið fram
að v. 2 („Áður en fjöllin fæddust og jörðin og heimurinn urðu til, frá eilífð
til eilífðar ert þú, ó Guð.“) bendi til þess að sálmaskáldið hafi þekkt sköpun-
arsöguna í 1. Mósebók 1. kafla - sem almennt er talin vera frá tíma babý-
lónsku útlegðarinnar (586-538 f.Kr.) - en sjálfsögð niðurstaða er það alls ekki.
Skyldleikinn virðist ekki síður vera við Job 38:4-7: „Hvar varst þú þegar ég
grundvallaði jörðina . . .?“ Þar, eins og hér, hvílir áherslan á smæð mannsins
gagnvart Guði.
Sé það rétt sem haldið hefur verið fram að S1 90-106 séu sniðnir að fyr-
irmynd Deutero-Jesaja má ljóst vera að þessi 4. bók sálmasafnsins sé til orð-
in eftir babýlónsku útlegðina. Spekistefin í sálminuin styðja og þá tilgátu. En
sú niðurstaða breytir ekki því að sálmurinn, í öðru samhengi og upprunalegri
gerð, kann að vera mun eldri. Það á við um þennan sálm eins og flesta sálma
Saltarans. Þeir áttu flestir, ef ekki allir, örugglega langa sögu að baki áður en
þeir urðu hluti af sálmasafni Gamla testamentisins.
Um íslenska þjóðsönginn
Eins og áður var getið var það undir áhrifum frá 90. sálmi Saltarans sem
Matthías Jochumsson (1835-1920) orti lofsöng þann er síðar varð þjóðsöng-
52