Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2001, Blaðsíða 61

Trúarhefð á Norðurlöndum í Ijósi kirkjusögunnar
dæmis fjallar ein ritgerðin sérstaklega um trúarlegar aðstæður meðal sænsku-
mælandi Finna.6 Þá ber nokkuð á samanburði milli einstakra norrænna
þjóðríkja í sumum ritgerðanna.7 Með tilliti til sérstæðrar sögu og samfé-
lagsþróunar á íslandi verður að ætla að það hefði auðgað rannsóknina að taka
þetta jaðarsvæði Norðurlanda með a.m.k. til nokkurs samanburðar við stóru
þjóðlöndin, Noreg, Danmörku, Svíþjóð og Finnland.8 A.m.k. hljótum við ís-
lendingar að fylgjast grannt með því hvernig orðin norrænn, Norðurlönd og
önnur slík eru notuð og sporna gegn því að það sé gert á útilokandi hátt er
gerir ísland að jaðarsvæði. F>á er einnig torvelt að sætta sig við að landið sé
útilokað í rannsóknum sem að verulegu leyti eru kostaðar af norrænu fé.
Sé horft framhjá þessum formgalla ritsins er þó ljóst að niðurstöður þess
eiga að mörgu leyti vel við íslenskar aðstæður enda eru íslendingar óumdeil-
anlega norræn þjóð að meiru en nafninu til! Það sem við getum e.t.v. fyrst og
fremst lært af ritinu er að þær trúarlegu aðstæður sem hér ríkja og hefur á
margan hátt verið rétt lýst af gagnrýnendum kristnihátíðarinnar eru ekki sér-
íslenskar heldur líkjast þær mjög aðstæðum annars staðar á Norðurlöndum.
Hér er ekki rými til að gera í smáatriðum grein fyrir þeim niðurstöðum
sem kynntar eru í bókinni Folkkyrkor och religiös pluralism. Þvert á móti
verður að nægja að geta þess að það sameiginlega norræna trúarlega „mód-
el“ eða þær aðstæður sem höfundar ritsins telja að séu raunverulega til staðar
á Norðurlöndum einkennist að þeirra mati af þeirri þversögn að Norðurlanda-
búar sýni hinum þjóðlegu, evangelísk-lúthersku meirihlutakirkjum mikla
samstöðu að því er að kirkjuaðild lýtur en taki á hinn bóginn ekki virkan þátt
í starfi þeirra sem og að mat Norðurlandabúa á mikilvægi einstakra kirkju-
legra starfþátta víki mjög frá því sem líta verður á sem hefðbundinn kirkju-
legan skilning.9 Hefur þessum aðstæðum verið lýst með slagorðinu „belong-
ing without believing“ (þ.e. þeir tilheyra (kirkju) án þess að trúa).10 Hér skal
6 Holm 2000: 323-359.
7 Sjá t.d. Gustafsson 2000: 97-133.
8 Svipuð rök má færa fyrir því að trúaraðstæður meðal Færeyinga hefðu átt að hljóta sér-
staka umfjöllun. Áhugavert hefði verið að skoða sérstöðu þeirra miðað við Dani á svip-
aðan máta og gert er með sænskumælandi Finna.
9 Þessu til staðfestu ber að geta þess að 80% finnskra þátttakenda í rannsókninni, 87%
sænskra og norskra þátttakenda og 91% danskra kváðust tilheyra þjóðkirkju viðkomandi
lands. f flestum tilvikum hafði verið um ævilanga aðild að ræða þar sem aðeins 3% höfðu
tilheyrt einhverju öðru trúfélagi einhvern hluta ævinnar. Á hinn bóginn kváðust aðeins
14,5% sækja kirkju a.m.k. einu sinni í mánuði meðan 27% kváðust aldrei sækja guðsþjón-
ustu. 40% kváðust aldrei biðja, 12% báðu hins vegar daglega og 23% a.m.k. einu sinni
í viku. Sundback 2000a: 47-48.
10 í þessu efni eru Norðurlandabúar t.d. taldir greina sig frá íbúum Bretlandseyja í því að
þar einkennist trúaraðstæður fremur af mikilli einstaklingsbundinni trúrækni en lítilli sam-
59