Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2001, Síða 70

Hjalti Hugason
landsmanna. Vel rúmur helmingur kvaðst aldrei lesa í Biblíunni, 37 af hundr-
aði annað slagið, 5 af hundraði nokkrum sinnum í mánuði og 1 af hundraði
daglega.39 Þá kom í ljós að sveitafólk las sjaldnar í Biblíunni en íbúar Stór-
Reykjavíkursvæðisins. Þrátt fyrir örlítinn varnagla telja höfundar þetta benda
til þess að verulega hafi dregið úr biblíulestri í sveitum þegar kom fram á 20
öld. Kenna þeir upphafi útvarps og upplausn hefðbundinnar kvöldvöku um
þá þróun.40 Lestur úr Biblíunni sjálfri var þó aldrei mikilvægur þáttur í ís-
lenska húsletrinum heldur var þar lesið úr húslestrabókum og hugvekjusöfn-
um af ýmsu tagi. Ólíklegt er því að upplausn húslestrarins hafi haft nokkur
teljandi áhrif í þessu efni.41 Mun líklegri skýring blasir hins vegar við í niður-
stöðum könnunarinnar sjálfrar þótt höfundarnir vísi ekki til hennar í þessu
sambandi. Þar kemur fram að þeir sem búa til sveita lesa frekar í sálmabók-
inni og Passíusálmunum en kaupstaðarbúar þótt munurinn sé í sjálfu sér ekki
mikill en þessi rit skipuðu veigamikinn sess í húsletrinum við hlið hugvekju-
safnanna.42 Sýnir þetta að leifar hefðbundinnar íslenskrar guðrækni standa
fastari fótum til sveita en í þéttbýli. Styður það og þá skýringu sem hér er
fram sett að ekki hafi dregið úr biblíulestri hér á landi miðað við það sem
gerðist meðan heimilisguðrækni var enn almenn. Má raunar frekar færa fyr-
ir því rök að lestur úr Biblíunni sjálfri hafi aukist hér á landi í seinni tíð og
þá einkum í þéttbýli. Hér er þá komið annað dæmi um að trúarsöguleg þróun
hafi að líkindum legið í gagnstæða átt miðað við það sem gengið er út frá í
hinu félagsfræðilega túlkunarlíkani.
Þá kom í Ijós í könnun Björns Björnssonar og Péturs Péturssonar að þeir
sem búa í sveit biðja síður daglega en íbúar Stór-Reykjavíkursvæðisins.
Virðist þetta koma höfundum nokkuð í opna skjöldu og skýra þeir muninn
með því að álag sé meira í þéttbýli og íbúar þess séu því í meiri þörf fyrir
andlegan styrk en sveitafólk.43 Hér er þó mikilvægt að gefa því gaum að sjó-
menn biðja síður til Guðs en dæmigerðar þéttbýlisstéttir sem þó vinna almennt
við hættuminni aðstæður.44 Það er því ekki einhlít skýring að bænalíf ráðist
af eins sálfræðilegum ástæðum og hér er látið að liggja. Af bænalífi bænda
40 Til sveita er þó sjaldgæfara að hitta fyrir fólk sem aldrei hefur lesið í Biblíunni. Sýnir
það þó nokkuð nteiri festu en þar sem örari þjóðfélagsbreytingar hafa gengið yfir. Björn
Björnsson og Pétur Pétursson 1990: 122.
41 Hjalti Hugason 1988: 176-177, 302-305.
42 Björn Björnsson og Pétur Pétursson 1990: 125. Hjalti Hugason 1988: 305-306.
43 32 % svarenda í heild kváðust biðja daglega. 33 % íbúa á Stór-Reykjavíkursvæðinu lýstu
trúarháttum sínum svo en 24% þeirra sem biuggu í sveit. Björn Björnsson og Pétur Pét-
ursson 1990: 101, 118.
44 Þéttbýlisstéttir eins og verkamenn, millistéttahópar og atvinnurekendur biðja mest. Björn
Björnsson og Pétur Pétursson 1990: 118.
68