Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2002, Page 14

Sigurbjörn Einarsson
nokkuð góðum rökum: Þér væri nær að huga að því, hvar þú gengur á jörð-
inni, heldur en að vera að glápa upp á stjörnurnar og álpast svo í brunn og
láta mig, aumingjann, vera að basla við að drösla þér upp.
En svo kom yfirskrift þessa málþings í annarri og breyttri útgáfu og var
þá orðin jarðbundnari. Ég fékk skemmri tíma til að hlakka til dagsins út frá
þeirri yfirskrift en hlaut fulla uppbót á því.
Það kom sem sé upp, að heimurinn og trúarbrögðin eru bara að fara inn í
21. öldina.
Það er nú reyndar ekkert „bara”.
Lítið vitum við um Mars. Svolítið þó. En um 21. öldina vitum við hreint
ekki neitt. Ef frá er talin þessi litla sneið, sem hún er búin að skammta okk-
ur og er ekki allskostar bragðgóð. Hún var með nokkru trúarbragðakryddi og
heldur af verra taginu.
En mér finnst það miklu meira ævintýri að feta sig inn í 21. öldina en að
láta skjóta sér út í geiminn. Ef ég hefði átt að velja um, hvort ég vildi held-
ur fá að stíga fæti á Mars eða fá að sjá framan í 21. öldina, þá er ég ekki í
vafa um, hvort ég hefði kosið.
Þess vegna er ég afar þakklátur fyrir breytinguna á yfirskrift þessarar
góðu dagskrár.
Tíminn er ekki síður dularfullur en stjörnurnar. Alltént er framtíðin miklu
óræðari en gangur þeirra. Hvort tveggja er undarlegt, rás tímans og blik
stjarnanna. En líklega voru það himintunglin fremur en þetta, sem við köll-
um tíma og er öldungis ósýnilegt í öllum skilningi, sem í öndverðu vakti þá
spyrjandi undrun, sem trúarbrögðin eru fædd og vaxin af.
Hvort tveggja er þögult, stjarnan og stundin, himinhvolfið og tíminn. En
þetta skrýtna fyrirbæri eða lífvera, sem kom upp í fyrndinni, tvífætlingurinn,
fann eitthvað það í þögninni, sem honum varð svo mikið um, að hann gerð-
ist maður, homo sapiens. Nei, homo orans, homo religiosus.
Ég leyfi mér að víkja frá venjubundinni skilgreiningu. Ef nokkuð er úr-
slitaauðkenni á manninum svo lengi sem spurnir fara af honum, þá er það
þetta: Hann er homo orans, religiosus, biðjandi, trúaður, þess vegna maður.
Ég nefndi spyrjandi undrun áðan og hafði þá í huga Hellenana gömlu,
þegar þeir töluðu um þáma, þámatsein, og Hebreana gömlu, þegar þeir
sögðu með skjálfandi röddu: „Heyrið, þér himnar, og hlusta þú jörð, því að
Drottinn talar” (Jes.1,2).
Undrandi gagntaka er móðurskaut tilbeiðslunnar. Og hugsunarinnar. Og
meira til: Hér er móðurskaut mennskunnar. Hér er hið mennska viðbragð við
dulardómi tilverunnar: Hin spyrjandi undrun, hin undrandi lotning.
Við vitum, að skepnan getur orðið hissa. Það er til þess jafnað, hvernig
12