Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2002, Blaðsíða 105

Er biblíumál karlamál?
(43) stóll
fall
höfuðstóll
dómstóll
friðarstóll
biskupsstóll
skipastóll
nefnifall
dauðsfall
bakfall
hlutfall
lykkjufall
Kynbundna merkingin dofnar, og getur jafnvel horfið, þegar orðið sveinn
verður að viðlið í samsettum orðum á borð við lœrisveinn, sendisveinn, hár-
greiðslnsveinn og sveinspróf og orðið herra verður að viðlið í orðum á borð
við ráðherra og sendiherra. Merking samsettra orða getur orðið svo sjálf-
stæð í huga málnotenda að þeir tengi það lítt eða ekki við merkingu þeirra
orða sem það er myndað úr. Málnotendur tengja þá merkinguna fyrst og
fremst við orðið sem órofa heild án þess að hún mótist sérstaklega af
merkingu orðliðanna tveggja. I Nýja testamentinu er orðið lœrisveinn notað
í merkingunni ‘sá sem vill fylgja Jesú og nema boðskap hans.’
Orðið lœrisveinn á sér margra alda sögu íslensku máli. Samkvæmt
orðabók Fritzners er orðið mjög gamalt og kemur m.a. fyrir í Heilagra
manna sögum og Biskupa sögum. Það er álitamál hversu langt skuli gengið
í því að hrófla við svo rótgrónu orði og hvort þetta orð stríðir almennt gegn
málvitund fólks. Einnig þyrfti að meta hvort slík breyting ætti sér almennan
hljómgrunn meðal þjóðarinnar. Fjölmörg dæmi eru um að frambærileg og
þaulhugsuð íslensk nýyrði hafa ekki megnað að ryðja í burtu rótgrónum
orðum.
I stað orðsins lœrisveinn er talað um vinkonur og vini Jesú í
Kvennakirkjunni. Gríska orðið fyrir lærisveinn er |ia0r|i:fi(; og er rótskylt
sögninni |iav0dvco sem merkir ‘að læra’. í lausn Kvennakirkjunnar er
ekkert sem gefúr til kynna að vinkonumar og vinimir hafí hrifist af boð-
skapnum og vilji tileinka sér hann, læra hann. Þannig nær íslenska þýðingin
lœrisveinn merkingu gríska orðsins. I orðinu kemur ekkert fram um vináttu.
Og vini getur maður átt þótt þeir hafí engan sérstakan boðskap fram að færa.
Annað atriði sem vert er að gera athugasemd við er að það er andstætt
íslenskri málvenju að tala um vinkonur og vini eins og að vinur geti einungis
verið karlmaður. Samkvæmt íslenskri málvenju geta vinir verið af báðum
kynjum. Ef talað er um vini Jesú er ástæðulaust að gera ráð fyrir því að ein-
ungis sé átt við karla. Sama má segja um orð eins og leikari, söngvari, öku-
maður og skáti. Em ekki eftirfarandi tilbúin dæmi sambærileg og vinkonur
og vinir Jesú?:
103