Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2002, Síða 143

Andmœli við doktorsvörn Sigurjóns Árna Eyjólfssonar
Annað dæmi um þessa einföldu sýn á miðaldir má lesa út úr eftirfarandi orð-
um:
Hér skilur Lúther sig frá hugmyndum miðaldakirkjunnar um eftirfylgdina
við Krist sem verkaréttlætingu. Þar var litið á Jesú sem fyrirmynd fremur
en frelsara. Jesús var í augum manna staðall fyrir þeirra eigin hegðun og
bar að líkja eftir honum.“ (290-291)
Segja má að hin ýmsu guðfræðiviðhorf miðalda hafi rúmast í „segulsviðinu“
frá Agústínusi til Pelagíusar. Þegar um meginstrauminn er að ræða var blæ-
brigðamunur á hvort fremur var um að ræða „semi-ágústínska“ guðfræði eða
„semi-pelagíanska“. Þó er ljóst að gera verður ráð fyrir mun fjölþættari
mynd en hér er gert. A síðmiðöldum rúmaði kirkjan ýmsa strauma
skólastískrar guðfræði, sakramentisguðrækni af ýmsu tagi, leikmannahreyf-
ingar sem byggðu á trúarlegum innileika og virkni og loks dulhyggju. Mið-
að við róttæka sola fide-guðfræði Lúthers má e.t.v. segja að flestir þessara
strauma komi út sem einhvers konar verkaréttlæting. Þó ber að varast of
grófar alhæfingar eins og lesa má út úr þeirri „einvíðu“ mynd af miðalda-
kirkjunni og guðfræði hennar sem höfundur bregður upp.
Enn eitt dæmi um túlkun á hugmyndasögu miðalda kemur fram í þessum
orðum:
Við hlið þessarar hefðar (þ.e. hugmynda skólaspekinnar um Guð sem hið
eina, óendanlega, hátt upphafna, óskýranlega, óumbreytanlega og eilífa -
innskot HH) mótuðust hjá kirkjunnar mönnum og alþýðu hugmyndir um
réttlætingu mannsins frammi fyrir Guði og innan kirkjunnar. Þar er Guð
skilinn sem sá kraftur sem beitir manninn aga og siðferðislegum þrýstingi.
í raun studdist kirkjan við tvenns konar guðshugtök: eitt fyrir fræðin og
annað fyrir daglegt líf fólks (praxis). Með kennivaldi kirkjunnar var reynt
án árangurs að miðla þar á milli. Það leiddi til þess að ákveðnum þáttum
guðfræðilegrar íhugunar var haldið frá alþýðu manna. Afleiðingin varð
sú, að í daglegu lífi hins kristna manns urðu skilin æ meiri milli hins krefj-
andi Guðs hversdagsins og hins hátt upp hafna Guðs náðarinnar sem
skólaspekin boðaði. Þessi togstreita varð til þess að alið var á almennum
óróa sem blundaði í hjörtum trúaðra. Innan skólaspekinnar var reynt að
brúa bilið með því að færa umfjöllunina um eðli Guðs nær íhuguninni um
persónu hans. (171)
Hér vakna margar og stórar spumingar. Hvað réttlætir t.d. þá umsögn að „án
árangurs“ hafi miðaldakirkjan reynt að beita kennivaldi sínu til að miðla á
milli tvenns konar guðshugtaka þar sem eitt laut að fræðunum en annað að
daglegu lífi fólks? Að hve miklu leyti hafði almenningur yfir höfuð eitthvað
141