Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2002, Blaðsíða 144

Hjalti Hugason
af guðshugtaki hinna lærðu guðfræðinga að segja? Hvemig fer það saman að
reynt hafi verið að miðla þarna á milli um leið og ákveðnum þáttum guð-
fræðilegrar íhugunar (þar á meðal væntanlega guðshugtaki fræðanna) var
haldið frá alþýðu manna? Af hverju var þessi viðleitni til málamiðlunar ár-
angurslaus og í hverju er árangur hennar metinn? Einnig má spyrja hvað
bendi til þess að togstreitan milli guðshugtakanna tveggja hafi orðið til þess
„að alið var á almennum óróa sem blundaði í hjörtum trúaðra“? Við hvaða
tímabil, landsvæði og þjóðfélaghópa er miðað? Hugsanlega á þessi „dramat-
íska“ lýsing við um afmarkaða félagshópa í þéttbýli a.m.k. á völdum vakn-
ingaskeiðum á síðari hluta miðalda. Lúther var einmitt einn fulltrúi fyrir
slíkan afmarkaðan félagshóp. Ætli sakramentisguðfræði og sakramentisguð-
rækni miðaldanna hafi ekki þjónað því hlutverki býsna vel að miðla málum
milli andstæðra póla guðshugtaksins meðal almennings víðast um Vestur-
Evrópu a.m.k. fram um „12. aldar renesansinn“ og eftir það meðal allra
þeirra sem ekki mótuðust af vaxandi bókmenningu og einstaklingshyggju í
sívaxandi þéttbýli? Hér held ég raunar að gæti sterkrar tilhneigingar hjá höf-
undi til að „rómantísera" og „dramatísera“ miðaldimar. E.t.v. gætir hér þó
viðleitni til að stilla hinum „pre-reformatoríska“ Lúther upp sem persónu-
gervingi fyrir miðaldir í heild sinni eins og vikið var að hér að framan. Vegna
þess hve Lúther var mótaður af félagslegum og andlegum aðstæðum í sam-
tíð sinni getur hann ekki þjónað sem prótótypa fyrir „miðaldamanninni“ eins
og Sigurjón Árni virðist gefa í skyn - hafi „miðaldamaðurinn“ þá nokkum
tímann verið til.
En víkjum aftur að túlkun höfundar á trúarlegum aðstæðum fólks á mið-
öldum. Messan, helgir dómar og ekki síst dýrlingadýrkunin voru mikilvæg-
ir farvegir sem miðluðu návist og náð Guðs til almennings og um þetta seg-
ir höfundur:
Hér renna saman náð, yfirnáttúruleg kraflaverk og tákn. í þessu samhengi
er auðvelt að skilja hinn mikla fjölbreytileika helgimuna og dýrlingadýrk-
un. Hið sýnilega og áþreifanlega verður mótandi í Guðsdýrkuninni. (174-
175)
Ég hygg að þarna komist höfundur nær því að draga upp trúverðuga mynd
af trúarmenningu almennings á miðöldum en í hinni „dramatísku“ lýsingu
sinni hér að framan. Á hinn bóginn á ég í erfiðleikum með að sjá hvemig
höfundur samræmir þessa hlutrænu trúariðkun og þá afstæðu trúarhugsun
sem hann virðist ætla almenningi hlutdeild í fyrra sítatinu.
Þeir veikleikar sem hér hefur verið bent á stafa að mínum skilningi af því
að sú vísindalega þjálfun sem höfundur hefur er einkum á sviði samstæði-
142