Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2008, Qupperneq 43

Auður Ingvarsdóttir
Kristni magnast - ritskoðun og bragarbót á
miðöldum
Inngangur
Er hægt að sjá breytta afstöðu manna og skilning á kristinni trú eftir því
sem lengra líður frá lögleiðingu kristinnar trúar? Er ekki líklegt að menn
hafi verið töluvert tvístígandi fyrst eftir trúskiptin og fyrst og fremst verið
kristnir að nafninu til? Sagnaritarar gefa breytingar til kynna með því að vísa
til fyrri átrúnaðar sem forneskju og afsaka skrif eldri sagnaritara með ungri
kristni og gneistum heiðninnar. Er hægt að sjá merki um, að eldri textum sé
umbreytt í því skyni að færa þá nær kristilegri heimsmynd og skilningi? Er
ekki sennilegt, að með aukinni uppfræðslu kirkjunnar manna og sagnaritara,
hafi menn þóttst getað leiðrétt og betrumbætt texta fyrirrennara sinna, sem
í sumum tilvikum hefur borið keim af forneskjulegri heimsmynd. Ýmsir
fræðimenn hafa greint slíka þróun í texta og telja að guðfræðilegur „réttur“
skilningur hafi með tímanum öðlast frekari sess. Hin alþjóðlega kirkja jók
vald sitt og áhrif og samræmdar trúarsetningar áttu greiðari leið að hugum
manna. Menn áttuðu sig á því að leifar fornra trúarhátta létu ekki svo glatt
undan síga og sagnaritin voru uppfull af vafasamri blöndu forns átrúnaðar og
kristni. Hinir betur uppfræddu sagnaritarar hlutu því að stinga við fótum. í
grein minni beini ég athyglinni að textum sem finna má í Landnámu og Ólafs
sögu Tryggvasonar hinni mestu, sagnariti sem ritað er í byrjun 14. aldar og
ber merki um mjög kristilegar áherslur. Engu máli skiptir hvaða hugmyndir
menn gera sér um aldur hinnar upprunalegu Landnámu því Landnámutextar
Hauksbókar og Sturlubókar eru víslega eldri en Olafs sagan. Menn eru
samdóma um að frásagnir Ólafs sögu bálksins af landnámi séu einmitt fengnar
úr Landnámugerð Sturlu Þórðarsonar, sem rituð hefur verið á tímabilinu
1234-1284. Þarna má sjá athyglisverðar áherslubreytingar sem benda einmitt
til þess að ritstjóri Ólafs sögu bálksins hafi talið viðeigandi að betrumbæta
41