Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2008, Blaðsíða 155

McGrath bendir á að efnistök Dawkins í The God Delusion sé með
öllu óvísindaleg og sneydd fræðilegri þekkingu í trúarbragðafræðum. Um
sé að ræða heilmikið af mistúlkunum, rangfærslum og gervivísindalegum
vangaveltum sem tengdar séu alþýðlegri gagnrýni á trúarbrögð og að mestu
fengnar úr ritum gamalla guðleysingja og óáreiðanlegum netheimildum.
Orðræða Dawkins einkennist fyrst og fremst af róttækum dæmum,
alhæfmgum, ýkjum og skrumskælingjum til þess að vekja tortryggni og
andúð þeirra sem lítið sem ekkert þekkja til kristinnar trúar og annarra
eingyðistrúarbragða. Forsenda hans sé ekki að setja sig í spor þeirra sem
hann skrifi um til að reyna að skilja þá og fara rétt með hvað þeir standi
fyrir, trúi og boði heldur leitist hann við að draga sem allra versta mynd
upp af þeim út frá eigin fordómum, hleypidómum, sleggjudómum og
umburðarleysi. Málflutningur og boðun Dawkins einkennist af trúarlegri
bókstafstrú19 — einstrengingslegri áherslu á trúarleg grundvallaratriði sem
ekki megi kvika frá — sem telji eigin sjónarmið hafin yfir gagnrýni og
allt annað af hinu illa. Hann gangi jafnvel svo langt að efast um að þeir
vísindamenn sem eru jákvæðir í garð trúarbragða meini virkilega það sem
þeir séu að segja og þeir sem segist vera kristnir séu aðeins að þykjast.
McGrath gagnrýnir Dawkins fyrir að sniðganga að mestu ritverk
trúarbragðafræðinga í herferð sinni gegn trúarbrögðum en þau fáu sem
19 Enska hugtakið „fundamentalism“ er jafnan þýtt „bókstafstrú" á íslensku og gildir það bæði
um íslensku þýðinguna á umræddri bók McGraths-hjónanna og þessa grein um hana. Engu
að síður má draga í efa ágæti þeirrar þýðingar á þeirri forsendu að bókstafstrú sé aðeins ein af
nokkrum mögulegum birtingarmyndum þess sem hugtakið stendur fyrir en ekki forsenda þess.
Heitið er runnið frá sértrúarsafnaðarlegum anga kristinna þverkirkjulegra vakningarhreyfmga í
Bandaríkjunum sem snemma á 20. öld kusu að aðgreina sig frá þeim kristnum einstaklingum
og hreyfmgum sem hann taldi orðna of frjálslynda. Þessir gagnrýnendur settu fram nokkur
kjarnaatriði kristinnar trúar sem þeir skilgreindu sem grundvallaratriði (fundamentals) sem ekki
mætti undir nokkrum kringumstæðum kvika frá en þar með talið var óskeikulleiki ritningarinnar.
Síðan þá hafa trúarbragðafræðingar og þá ekki síst trúarlífsfélagsfræðingar greint svipaðar áherslur
innan fjölda annarra hreyfmga af öllum trúarbrögðum sem þeir hafa sömuleiðis kosið að
skilgreina sem „fundamentalism" óháð því hvaða merking er lögð í einstök helgirit. Aðalatriðið
er að lögð er ofuráhersla á viss atriði sem ekki megi kvika frá og geta allir sem slíkt gera
verið litnir hornauga. Það er þess vegna sem Einar Sigurbjörnsson prófessor við Guðfræði- og
trúarbragðafræðideild Háskóla Islands hefur stungið upp á orðinu „grunnhyggja“ sem betri
þýðingu á orðinu „fundamentalism“ en í raun má segja að orðið „grundvallarhyggja“ myndi
ná því enn betur þótt það verði ekki notað hér. (Einar Sigurbjörnsson: Credo. Kristin trúfreeSi.
Háskólaútgáfan. Reykjavík. 1993. Bls. 100.; Melton, J. Gordon: Encyclopedia of American
Religion. Gale. Detroit. 1996. Bls. 107-109.)
153
i