Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2008, Qupperneq 44

textann í samræmi við þekkingu sína á kristnum sið. Frásagnirnar af kristnum
landnámsmönnum í Landnámu og svo í Olafs sögunni hins vegar gefa þannig
mikilsverða vísbendingu um þróun textans í samræmi við breyttan tíðaranda.
Frásögn Landnámugerðanna Hauksbókar og Sturlubókar af hinum kristna
Ásólfi og samanburðurinn við frásögnina í Ólafs sögunni er athyglisverður.
Þessar þrjár gerðir af sögunni af Ásólfi má nota til þess að velta fyrir sér elstu
gerð og líklegri umbreytingu. Jafnframt þessu má álykta um notkun ritara
Ólafs sögunnar á heimildum. Ýmislegt í frásögninni af Ásólfi í Ólafs sögunni
kemur heim við texta Hauksbókar. Leiða má líkur að því, að þar hafi ritstjóri
Ólafs sögunnar notast við svipaða heimild og Haukur.
Ung og vanger kristni
Kristnir urðu menn engan veginn á einni nóttu. Það hefur væntanlega
tekið tíma fyrir menn að öðlast skilning á flóknum boðskap hins nýja siðar.
Lýðurinn hefur því fremur verið kristinn að nafninu til um langt skeið.
Jafnvel uppfræddir klerkar hafa ekki getað breytt þessu í einu vetfangi enda
þeir sjálfir aldir upp við hina fornu heimsmynd.1 Væntanlega hefur því eimt
eftir af forneskjunni eins og hinn forni átrúnaður var gjarnan kallaður, um
aldir og „gneistar heiðninnar“ lifað með mönnum langa hríð. Jafnvel þegar
komið er undir lok 12. aldar kvartar biskupinn Þorlákur Þórhallsson yfir
siðferði og slökum lærdómi sinna manna, sem hann neyddist samt til þess
að vígja, „þótti þat ábyrgðarráð mikit at vígja menn er til þess sóttu langan
veg ok hann sá þá mjQk vanfæra til, bæði sakir lítils lærdóms ok annarra
hátta sér óskapfelldra.“(Þorl. 76).
Það hefur verið mikilvægt verkefni forsvarsmanna hins nýja siðar að
frelsa almenning frá villu síns vegar. Þetta var gert með uppfræddum
guðsmönnum og skiljanlegu guðsorði. Helgum textum var snemma á öldum
snarað yfir á tungu landsmanna og gert átak í að skýra og skilja hinn nýja
sið. Þýðingar á biblíunni og kennsluefni eins og Elucidarius bera vitni um
slíkt starf.2
1 Mikil umræða hefur verið meðal fræðimanna um þróun átrúnaðar. Nýlegar rannsóknir leggja
áherslu á sífellda og stöðuga þróun fremur en algjör umskipti. Sjá Hjalta Hugason 2000, bls.7-13;
Bertil Nilsson 1992.
2 Tólftu aldar maðurinn höfundur fyrstu málfræðiritgerðarinnar nefnir „þýðingar helgar“ meðal þess
sem fýrsta sem var á skinn sett hér á landi. Fyrsta málfrœðiritgerðin bls. 208.
42