Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2008, Qupperneq 104

Vídalín og líkingarnar
Islenskir guðfræðingar hafa ekki verið neinir eftirbátar erlendra kollega sinna
í guðfræðilegri líkinganotkun. Jón Vídalín er einn slíkra og raunar mjög
áhugaverður, því hann var sér afar meðvitaður um líkinganotkun sína og
hafði mótaðar hugmyndir um Guð, heim, kirkjuna og líf manna.1
I þessari ritsmíð verður reynt að kortleggja líkinganotkun höfundar
hinnar kunnu Vídalínspostillu, sem hafði ekki aðeins áhrif á Islandi á þeirri
öld er hún var gefin út, þ.e. átjándu öldinni, heldur fram á hina tuttugustu.
Túlkun Jóns Vídalíns á Guði skiptir máli ekki aðeins til skilnings á guðfræði
hans, heldur einnig til skilnings á íslenskri guðfræðisögu. Guðfræði hans
er jafnframt ljómandi dæmi um skarpa og skipulega guðfræði. Vídalín var
klassískur í hugsun en líka barn síns tíma. Hann hagnýtti sér hinar lútersku
guðfræðihugmyndir við mótun líkinga og hvernig hann batt þær saman. Og
hann gaf sér ákveðnar forsendur um baráttu góðs og ills, sem Agústínus,
kirkjufaðir, kenndi og Marteinn Lúther endurómaði síðar.
Áður en gerð verður grein fyrir guðstúlkun Jóns Vídalíns verður fyrst
vikið að því hver nokkrir postillukönnuðir hafa talið einkenni postillunnar.
Síðan verður fjallað um stríð góðs og ills, sem Vídalín tók mjög alvarlega og
þá reynt að greina þær líkingar sem hann notaði til að uppteikna og skýra
Guð fyrir tilheyrendum sínum.
Rannsóknarsagan
Textar postillunnar eru fjölbreytilegir og menn hefur greint á um hvað
einkenni þetta predikanasafn. Nokkrir hafa skrifað um postillu Jóns Vídalíns
og reynt að greina einkenni hugmynda hans og samhengi þeirra og inntak.
f Eimreiðargrein árið 1920 taldi Magnús Jónsson, að styrkur Vídalíns hafi
verið næmni á krókaleiðir hins illa í mannlífmu.2 Páll Þorleifsson hélt fram
í inngangi 1945-útgáfu postillunnar að Vídalín hefði lagt áherslu á dyggðir
1 Itarlegur og meðmælanlegur inngangur Gunnars Kristjánssonar að Vídalínspostillu og höfundi
hennar er í útgáfu Máls og menningar, “Inngangur - Vídalínspostilla og höfundur hennar” í
Jón Þorkelsson Vídalín, Vidalínspostilla, Hússpostilla eður einfaldar predikanir yfir öll hátíða- og
sunnudagaguðspjöll árið um kring, ritstj. Gunnar Kristjánsson og Mörður Arnason, Reykjavík: Mál
og Menning, Bókmenntastofnun Háskóla íslands, 1995, xv-c.
2 Magnús Jónsson, “Jón biskup Vídalín og postilla hans,” Eimreiðin, 1920; 26: s. 257-278.
102