Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1998, Qupperneq 96

Múlaþing
snæri voru strengdir á nokkuð þétt. Þessa
grind hafði hreinsunarmaður fyrir framan
sig, nánast á hjánum, hálfuppreista, og þvældi
dúnhnyðru upp og niður eftir strengjunum.
Hafði vel fágaða beinflögu í hægri hendi til
þessa verks. Við þessa meðferð hrundu niður
óhreindindi úr dúninum. Jafnan voru tveir
við dúnhreinsunina, annar sá um að hita
dúninn á pönnunni, en hinn raspaði á
grindinni. Þetta var mjög erfitt og sóðalegt
verk og höfðu menn yfirleitt hlífðargrímu
fyrir nefi og munni. Til þess að kanna hvort
dúnninn væri hreinn, var hann hristur yfir
hvítri pappírsörk og ef ekkert kom á blaðið,
taldist hann fullhreinsaður.
Faðir minn lét smíða dúnhreinsunarvél í
sama stíl og hann hafði heyrt að smíðuð
hefði verið og notuð í Höfða og á Laxamýri.
En vélin kom aldrei að notum á Bú-
landsnesi, því að hún tætti dúninn of mikið
sundur og var notkun hennar strax hætt.
Hvaleyjan var stór með fjölbreytilegu
landslagi, aðgreind frá fastalandinu með
allbreiðu, djúpu og straumhörðu sundi.
Syðst á eyjunni var höfði með töluverðri
lundabyggð, þá tók við nokkur spilda með
melgresi og miklu kríuvarpi. Krían er
ómissandi í æðarvarpi því að hún ver það
ótrúlega vel fyrir hröfnum, kjóum og jafn-
vel fálkum. Þegar melgresinu sleppti tók
við hvammur undir lágu klettabelti. Þarna
var matstaðurinn. Pabbi og yngstu krakk-
arnir tíndu sprek í fjörunni, kveiktu eld í
hlóðum, suðu æðar- og kríuegg og hituðu
kaffi við sprekaeldinn. Síðan var fólkið
kallað til matar.
Þegar lengra var haldið um eyjuna úr
hvamminum, skiptist hún í tvö aðalsvæði,
uppi á klettum og undir klettum. Aðalvarp-
svæðið var undir klettum. Þar var stór tjörn
með hólmum og urpu þar óðinshanar og
endur auk æðarfuglsins. Þegar leið á sumar
var stundaður heyskapur í Hvaley og á
vetrum voru hafðar þar nokkrar kindur og
urðu þær mjög vænar. Skammt frá hvamm-
inum var brekka, öll sundurgrafin eftir
lundana og á skerjum þar fyrir framan lágu
ævinlega nokkrir selir eða sveimuðu á sundi
rétt hjá. A eystri enda eyjarinnar voru klett-
ar við sjóinn og urð fyrir neðan þá. I urð-
inni urpu teistur og í berginu fýlar. Egg
þessara fugla eða ungar voru aldrei teknir.
Fýllinn spúði lýsi, ef komið var of nærri
hreiðrinu. Egg lunda voru aldrei tekin, en
aftur á móti var kofan (lundaunginn) tekin
fyrstu dagana í ágúst, rétt áður en hún flaug
úr hreiðrinu á hafið. Ekki var mikið um
fugla sem komu til að ræna eggjum, en þó
nokkrum sinnum hrafnar og kjóar og svo
var svartbakurinn, sem átti hreiður sitt í
eyjunum. Fálki kom við og við og náði sér
þá stundum í lunda, en emir sáust aldrei, en
þeir höfðu áður fyrr átt hreiður við
Hamarsfjörð.
Það var mjög skemmtileg vinna að hirða
um æðarvarpið og ótrúlegt, hve æðar-
fuglarnir voru ólíkir hver öðrum í augum
þeirra, sem hirtu um varpið og kynntust
þeim vel. Við nána athugun eru ýmis
einkenni, sem greina einn fugl frá öðrum.
Þeir voru líka mismunandi í háttum. Sumar
kollumar voru t.d. svo þaulsætnar á hreiðri
sínu að lyfta varð þeim af því til þess að ná
í egg og dún, en aðrar flugu óðara út á sjó
þegar menn nálguðust.
Refir komust ekki í eyjamar, enda lítið
um þá á þessum tíma og minkur hafði þá
ekki verið fluttur til landsins. Ekki voru
heldur neinar rottur á þessum slóðum,
aðeins mýs.
I bókinni „Um Loftin blá“ eftir Sigurð
Thorlacius skólastjóra er mikill fróðleikur
um fugla, þótt skáldsaga sé, en bókin gerist
að mestu leyti í Hvaley og höfundurinn
gjörkunnugur æðarvarpi. Bókin kom út í
tveimur útgáfum hjá ísafoldarprentsmiðju
94