Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1998, Qupperneq 104

Múlaþing
afskaplega fáir og tvisvar gránaði í fjöll á
tímabilinu. Samt sem áður var unnið næst-
um alla virka daga sumarsins við upp-
gröftinn. Þá daga sem ekki var hægt að vera
við vinnu utan dyra var tíminn notaður til
að vinna úr gögnum og ganga frá því sem
fannst við rannsóknina.
Fyrsta daginn var 10 x 13 metra stórt
rannsóknarsvæði opnað með gröfu norðan
og vestan við sætheysgryfjuna frá 1938.
Síðar um sumarið var svæðið stækkað um
þrjá rnetra í austur. Það var mjög erfitt að
átta sig á umfangi minjanna, þar sem ekki
mótaði fyrir þeim á yfirborðinu en margt
athyglisvert átti síðan eftir að koma fram á
þeim svæðum sem opnuð voru.
Kirkja reist í stafkirkjustíl
Um mitt sumar fundust leifar kirkju
þeirrar sem talið var að staðið hefði á
Hólatúninu. Um leið og kirkjan fannst var
ljóst að hún hafði verið reist í hinum
svokallaða stafkirkjustíl, trúlega um eða
eftir aldamótin 1000. Stafkirkjan á
Þórarinsstöðum er sú fyrsta sinnar tegundar
sem uppgötvast hérlendis við fornleifaupp-
gröft en kirkjubygginga af þessari gerð er
oft getið í rituðum heimildum. Slíkar
kirkjubyggingar hafa fundist í öllum
nágrannalöndum okkar, þ.e. á Bretlands-
eyjum, Færeyjum, Grænlandi og í skandi-
navísku löndunum þremur.8
Það sem einkennir byggingarlag staf-
kirkna eru stórar homstoðir, viðarflekar,
eða svokölluð stafverk, sem reistir eru upp
á milli stoðanna og mynda þannig fer-
hyrnda umgjörð. Undirstaðan á milli viðar-
flekanna er oft kölluð aurstokkur. Kirkjurn-
8Hörður Ágústsson 1984:66-70.
9Hákon Christie 1970:10. Hjörleifur Stefánsson 1997:26.
10Margrét Hermanns-Auðardóttir 1995:6.
^Sigurður Magnússon 1971, 1992.
ar eru yfirleitt rómanskar að gerð, þ.e. við
eystri gafl þeirra er lítil kórbygging.9
Almennt er talið að íslenskar stafkirkjur
hafi að auki verið einangraðar og varðar að
utanverðu gegn vatni og vindum með
veggjum úr torfi og grjóti. Stafverkið hefur
þá staðið innan við hlaðna veggina.10
Þannig var kirkjan á Þórarinsstöðum.
Við uppgröftinn á Þórarinsstöðum kom
syðri langveggur og aurstokkur staf-
kirkjunnar í ljós rúmum fjórum metrum
sunnan við sætheysgryfjuna sem gerð var
árið 1938. Stafverk kirkjunnar hafði ekki
varðveist en aurstokkurinn bendir til þess
að það hafi staðið innan við langvegginn
sem var hlaðinn að mestu úr grjóti og torf
notað sem fylling utan með hleðslunni.
Veggurinn hafði stefnuna austur-vestur. Við
sitt hvorn enda veggjarins fundust stoðar-
holur tveggja hornstoða. Þriðja stoðarholan
fannst fjórum metrum norðan við umrædd-
an langvegg og tæpan metra í vestur frá
sætheysgryfjunni.
Svo virðist sem að nyrðri langveggur
kirkjunnar og fjórða stoðarholan hafi verið
grafin burtu þegar sætheysgryfjan var gerð
á sínum tíma. Sigurður Magnússon segir í
greinargerð sinni um beinafundinn á Þórar-
insstöðum frá stóru hlöðnu hólfi, tilkomu-
miklum hlöðnum vegg og tveimur gröfum
norðan við hann.11 Lýsing Sigurðar kemur
vel heim og saman við það sem í ljós kom
við uppgröftinn á Þórarinsstöðum í sumar.
Veggurinn sem Sigurður fann hafði stefnu
frá austri til vesturs. Hann hefur því greini-
lega legið samsíða syðri langveggnum, sem
fannst síðastliðið sumar, um fjóra metra í
norður frá honum. Við enda veggsins fann
hann einnig fyrmefnt „hólf ‘ sem líklega var
102