Jökull


Jökull - 01.12.1975, Síða 15

Jökull - 01.12.1975, Síða 15
jöðrunum. En nú hefst tvísýn barátta. jafn- skjótt og vatn fer að renna úr lóninu fellur vatnsþrýstingur við op þess. Farg jökulsins leit- ast þá við að loka vatnsrásunum á ný. Hins vegar bráðnar is úr veggjum vatnsrásanna vegna núningsvarma frá rennandi vatninu. I fyrstu hefur bráðnunin betur, ísgöngin víkka, fyllast stöðugt af vatni; jökulhlaup er hafiö. Hlaup- inu getur lokið áður en vatnsgeymirinn er tóm- ur. Farg jökulsins nær þá að pressa þjálan ísinn inn í göngin og loka þeim. Kvos getur myndast í yfirborð jökuls, ef jarð' hiti bræðir ís við jökulbotn, þar sem rúmtak vatns er minna en íss. Bræðsluvatn safnast fyrir undir kvosinni, og ís og vatn streyma inn að kvosinni, uns hleypur úr vatnsgeyminum. Tvö dæmi eru nefnd um jökulhlaup af slikum upp- runa. Undir sigkatli 10 km norðvestur af Gríms- vötnum er talin vera vatnshvelfing, sem hleypir vatni í Skaftá (Mynd 4). Annað dæmi er Gríms- vötn, Mynd 5. Þar leggst vatnsgeymir að Gríms- fjalli, sem rís upp af jarðhitasvæði, sker ísþekj- una og gnæfir yfir jökulinn. Við vegg Gríms- fjalls nær vatn upp að yfirborði jökuls, og ís- hellan flýtur eins og skriðjökulstunga, sem gengur fram í sjó. Við Kverkfjöll, Torfajökul og Sólheimajökul (Hvítmögu) eru jarðhitasvæði í jaðri jökuls eða undir þunnum jökli. Jökulfýla í ám ber þess merki, að jarðhitavatn rennur stöðugt frá þess- urn svæðum. Lón kynnu að geta myndast á þessum stöðum, ef jöklar gengju fram og þykknuðu. Undir miðjum Mýrdalsjökli virðist vera jarðhiti (sigkatla má sjá á gervitungla- myndum og jöklafarar liafa orðið varir við þá, Einar B. Pdlsson, 1944). Bræðsluvatn rennur ekki stöðugt frá jarðhitasvæðinu, en af og til finnst jökulfýla af ám á Mýrdalssandi og af Markar- fljóti. Líklega skvetta þá smálón jarðhitavatni í árnar. Arið 1955 kom snöggt hlaup frá Ivötlu- svæðinu, og tveir sigkatlar mynduðust. Eysteinn Tryggvason (1960) og Sigurður Þórarinsson (1975 b) telja líklegt, að smágos hafi valdið hlaupinu. Kanna þarf, hvort stöðugur jarðhiti í Kötlukvos geti valdið slíkum hlaupum. Eldgos í jiiklum geta valdið jökulhlaupum. í byrjun goss má vænta þess, að vatn renni frá gosstöðvunum jafnhratt og jökulísinn bráðnar. Vöxtur hleypur þá í jökulár, en kvos myndast á jökli. Vatnsrásir við botn jökulsins kunna þá að lokast umhverfis kvosina. Flóð í jökulám réna, en bræðsluvatn safnast í bólu yfir gos- stað. ís kann að streyma hægt inn að kvosinni, en þó má vænta jökulhlaupa. Gosefni hlaðast upp inni í vatnsbólunni, og rúmmál þeirra vegur meir en á móti rúmmálsrýrnun við bráðn- un íss. Þess vegna rís vatnsborð bólunnar, uns jökulhlaup hefst. Vatnsrásir kunna að lokast eftir hlaup og vatnshvelfing að myndast á ný. Nokkur jökulhlaup gætu orðið við langvarandi gos frekar en eitt hamfarahlaup. Ef jarðhiti liverfur úr eldstöðinni, mun kvosin fyllast af ís og hlaupin liætta. Eldgos, sem kæmi upp í vatnsbólu á jarð- hitasvæði, kynni að valda jökulhlaupi. Urslitum ræður, hve mikið vatnshvelfingin lyftist, þegar gosefnin hrúgast inn 1 hana. Við Grímsvötn getur vatnsborð ekki hækkað svo mikið, að óvænt lilaupi úr Grímsvötnum. Urn 30 km2 vatnsflötur Grimsvatna myndi aðeins rísa 10 m, ef 0.3 km3 af gosefnum (meðalgos) bættust 1 vötnin. Hins vegar myndi slíkt gos lileypa úr vatnshvelfingunni, sem er 10 km norðvestan við Grímsvötn. Grunnflötur hennar er aðeins um 3 km2. Eldgos í Kötlu hleypa fram jökulhlaupum, sem ná 100—200 m3/s rennsli á nokkrum klukku- stundum. Svo snöggt geta eldgos ekki brætt ís, og því verður að ætla, að vatnsgeymir leynist undir Kötlukvos. Þeirri tilgátu hefur verið varp- að fram, að jarðhiti vaxi í Kötlu nokkru fyrir gos (Sigurður Þórarinsson 1975 b). Ef það er rétt má kannski spá um Kötlugos með land- mælingum á yfirborði Mýrdalsjökuls. Jökulhlaup geta fallið frá öllum jöklum inn- an gosbeltanna. Frá lokum ísaldar hafa eystra og nyrðra gosbeltið verið virkari en liið vest- ara. Bæði Mýrdalsjökull og vesturhluti Vatna- jökuls eru innan eystra beltisins. Margar meg- ineldstöðvar eru þaktar ís. Sautján eldgos hafa verið rakin til Kötlu, og öll hafa valdið miklum jökulhlaupum (Sigurður Þórarinsson 1975 b). Eldgosum í Öræfajökli 1362 og 1727 og í Eyja- fjallajökli 1821—1823 fylgdu jökulhlaup. Sjö mikil jökulhlaup komu í Jökulsá á Fjöllum á árunum 1655 til 1729. Þau stöfuðu líklega af eldgosum á Kverkfjallasvæðinu (Sigurður Þór- arinsson 1950). Nokkur eldgos hafa verið sögð 1 Þórðarhyrnu, síðast 1903. Eldgos hafa einnig verið tíð í.-Grímsvötnum. En þau gos valda venjulega ekki jökulhlaupum (Sigurður Þórar- insson 1953, Helgi Björnsson 1974). Rannsóknir kynnu að leiða í ljós ummerki um jökulhlaup við aðrar megineldstöðvar svo sem Snæfells- JÖKULL 25. ÁR 1 3
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88

x

Jökull

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.