Jökull - 01.12.1981, Blaðsíða 61

Lambahraunsjöklar í norðanverðum Hofsjökli
GUTTORMUR SIGBJARNARSON:
Orkustofnun, Reykjavík
Á árunum 1950—59 mældi Björn Egilsson
a Sveinsstööum fjórum sinnum hop Hofsjök-
uls á Lambahrauni milli Tvífells og Krókár-
fells og hlóð þar vörður. Á undanförnum árum
hefur verið mikill áhugi fyrir að endurvekja
þessar mælingar vegna fyrirhugaðrar Blöndu-
°g Jökulsárvirkjana og hefur höf. verið skráð-
ur fyrir þeim. Það varð þó fyrst þ. 12. ágúst
1981 að ég fór þangað ásamt Freysteini
Sigurðssyni og Sigurði G. Tómassyni og við
uiældum hopið við góð skilyrði. Jökul-
sporðurinn reyndist þá hafa hopað um 205 m
ftá síðustu mælingu 1959. Jökullinn hefur
hörfað þarna yfir tiltölulega flatt land. Vegna
aurs og snjóa frá s. 1. vetri var þó erfitt að
skilgreina jökuljaðarinn með meira en ± 5 m
nakvæmni. Lýsing Björns Egilssonar í Jökli
(1959) á vörðunum og öðrum aðstæðum stóðst
alveg og þar á meðal að varðan V2 var alger-
lega hrunin, en honum hafði aðeins láðst að
geta þess, hvort mælistaðurinn væri á
Lambahrauni austara eða því vestara, svo að
við byrjuðum að leita að vörðunum á skökku
hrauni, því austara. Við hlóðum nýja vörðu,
^ 4 200 m nær jöklinum en V1, og var hún nær
1 m að hæð, hlaðin úr hnullungsgrjóti.
Vegna mikilvægis þessa mælistaðar hef ég
notað öll tiltæk kort og flugmyndir til að reyna
að fylla upp í gloppóttar mælingar. Þrjú kort
eru til af mælistaðnum, öll byggð á flug-
niyndum. Dönsku kortin (1:100 000) eru
hyggð á flugmyndum frá árinu 1938,
amerísku kortin (1:500 000) á myndum frá
árinu 1946 og kort Orkustofnunar (1:20 000) á
utyndum frá árinu 1974. Auk þess eru til
flugmyndir frá árinu 1960.
1. mynd sýnir niðurstöður hopmælinga og
tulkun mynda og korta fellda saman í eina
mynd. Hana má ekki skoða sem hárnákvæma,
því til þess skortir bæði nákvæmari mælingar
á staðnum og meiri nákvæmni í kortagerð.
Samt álít ég að heildarskekkjan í eftirfarandi
töflu sé innan við ± 50 m.
Jökullinn hefur hopað um alls 615 m frá
hámarksútbreiðslu hans fyrir um það bil 100
árum, eða um 6 m/ári að meðaltali. Frá því
Björn Egilsson hlóð vörðurnar árið 1950 hefur
jökullinn hopað um 315 m, eða að meðaltali
um 10 m/ári. Þó að upplýsingarnar í töflu 1
hafi verið fengnar eftir ýmsum leiðum, virðist
gott samræmi í þeim, nema hvað hop á milli
kortanna frá 1938 og 1946 er óeðlilega lítið,
þar sem loftslag á j^eim tíma gefur síður en svo
tilefni til þess að svo sé. Mér þykir trúlegast að
því valdi skekkja í kortateikningunni, og þá
fremur á eldra kortinu frá 1938, á þann veg að
jökuljaðarinn hafi legið framar en kortið sýnir
(jökuljaðarinn er aðeins sýndur með litarmun
á jafnhæðarlínum).
Til þess að meta gildi mælistaðarins á
Lambahrauni hef ég gert samanburðarkort af
um 8 km löngu svæði af norðurjaðri Hofsjök-
uls og er það sýnt á 2. mynd. Flugmyndir og
framanskráð kort voru notuð við gerð hennar.
Skýringar á þeim táknum, sem eru á kortinu,
eru aðeins númeraðar, svo að hér verður gerð
nánari grein fyrir merkingu þeirra.
1. Hámarksútbreiðsla jökulsins á síðustu öldum.
Það er mjög auðvelt að kortleggja fremstu
garðana með mikilli nákvæmni eftir loft-
myndum. Ekkert er vitað með vissu um hven-
ær jökullinn náði þessari útbreiðslu, en bæði
með hliðsjón af reynslu frá öðrum jöklum og
vegna þess að jökullinn fór ekki að hopa að
ráði frá þessum görðum fyrr en undir miðja
öldina, má álykta sem líklegt að jökullinn hafi
JÖKULL 31. ÁR 59