Jökull - 01.12.1981, Page 70

nefnir ekkert um hornatölu stuðlanna, en segir
munkaklaustur hafa verið í Kirkjubæ og arf-
sögn sé, að Kirkjugólf sé eldhúsgólf úr því
klaustri (F.W.W. Howell: Icelandic Pictures,
London 1893, bls. 76-77).
Brynjúlfur Jónsson bætti úr um athuganir
fyrirrennara síns í fornminjakönnun, Sigurðar
Vigfússonar, er hann kom að Kirkjubæ sum-
arið 1893. Brynjúlfur skrifar um Kirkjugólf:
„Skammt fyrir sunnan Hildishaug stendur sljett
klöpp upp úr sandinum og þó ekki hærri en svo, að
sljett er út af henni. Hún er kölluð „Kirkjugólfidu og
er sagt, að klausturkirkjan hafi staðið þar í fyrnd-
inni. Klöppin er á stærð við stórt húsgólf og næst-
um vatnsflöt. Öðrum megin er nokkuð fallið úr
henni, svo að skarð er eftir. Hún er sjerstaklega
einkennileg að því, að hún er öll samsett af
5-strendum og 6-strendum stuðlabergssteinum,
sem falla hver við annan; en alstaðar hefir þó
sandleðja komið í milli og orðið þar að steini. Svo
það er ekki að undra, þó maður ætli í fyrsta áliti, að
steinunum sje raðað saman af mönnum og límdir
með steinlími. Til að ganga úr skugga um það, ljet
ég grafa niður með klöppinni og sást þá, að hún er
jarðfast berg. En af því hún er svo sljett og hallalítil,
þá má ekki fyrir það sverja, að kirkjan hafi verið sett
á hana fyrrum, ef til vill. Þó ætti þá lika bærinn
(Kirkjubær) að hafa staðið þar nærri. En ef svo
skyldi hafa verið, þá hljóta menjar hans nú að liggja
undir sandi. En þá ætti bærinn að hafa verið
tvisvar fluttur.“
(Árb. Hins ísl. fornleifafél. 1894, bls.
19—20).
í þessu sambandi má geta þess, að Kirkju-
gólf er friðlýst skv. fornminjaskrá sem:
„Kirkjubæjarrústir, þar sem bærinn stóð
áður.“ Sbr. Árb. Hins ísl. fornleifafél. 1894,
bls. 20. Stangast þessi friðlýsing nokkuð við
ofangreind ummæli Brynjúlfs.
I dagbók frá ferð sinni um Vestur-Skafta-
fellssýslu sumariö 1893 segir Þorvaldur Thor-
oddsen, að Kirkjugólf sé „steinflötur . . . «am-
settur af fimmhyrndum blágrýtissteinum“
(Andvari 9, 1894, bls. 81), og endurtekur þetta
í Ferðabók (III, bls. 122). Hefur hann staðhæf-
inguna um fimmhyrninga að líkindum frá
Henderson, sem hann nefnir sem þann er
fyrstur hafi bent á, að gólfið væri náttúrusmið.
í Lýsing íslands (Annað bindi, 1911, bls. 253)
segir hann aftur á móti um Kirkjugólf, að
„flöturinn virðist reglulega samsettur af sex-
hyrndum hellum“.
Þýskur Islandsfari og síðar höfundur mik-
illar bókar um ferð sína, Paul Hermann, kom
að Kirkjubæjarklaustri 8. júlí 1904. Hann
vitnar í ummæli Hendersons og Thoroddsens
um Kirkjugólf, er sjálfur sannfærður um að
þetta sé náttúrusmíð og telur ekki öruggt að
guðshús hafi nokkru sinni verið byggt á því
(Island in Vergangenheit und Gegenwart.
ZweiterTeil, 1907, bls. 105).
I hinni greinargóðu lýsingu á Vest-
ur-Skaftafellssýslu eftir séra Oskar J. Þorláks-
son, sem birtist í Árbók Ferðafélags Islands
1935, er Kirkjugólf sagt vera „endar á fimm-
hyrndum basaltstuðlum, er standa upp úr
sandinum og eru djúpt í jörðu“ (ívitnað rit,
bls. 53).
Stuðlar Kirkjugólfs taldir og mœldir
I ofangreindum lýsingum, sem hafa verið
raktar, í réttri tímaröö, er sitt hvað sagt um
stærð Kirkjugólfs og tölu hliða, eða horna, á
stuðlunum. En hver er þá hin raunverulega
tala hliða og horna? I mörgum vorferðum með
jarðfræðinemum hafa þeir verið látnir
kanna hornatöluna á 200—300 stuðlum, til
að sýna þeim fram á, að ekki er hornatalan hin
sama á þeim öllum. Vorið 1981 gerðum við
svo alvöru úr því, að mæla alla stuðlana, sem
mynda hið eiginlega gólf, þ. e. a. s. alla stuðla,
sem eru í nokkurnveginn sama fleti, auk stuðla
innan þessa svæðis, sem eitthvað er brotið ofan
af. Skráð var hornatala hvers stuðuls og
meðalþvermál hans mælt. Þessi talning og
mælingarnar voru gerðar í nokkrum flýti og
kynni einhverju að skakka, ef nákvæmar væri
mælt. Álitamál er og um suma stuðla, hversu
mörg hornin eða hliðarnar eru. Þeim er töldu
og mældu var skipt í 5 hópa og eitthvað var
misjafnt hvað þeir töldu með af stuðlum, sem
brotið er ofan af, utan við hið eiginlega nú-
verandi gólf. En enga verulega, kerfisbundna
skekkju ætti þó að vera um að ræða í þessum
mælingum og niðurstöður því sæmilega
marktækar.
Ollum kom nokkuð á óvart hvað stuðlarnir
68 JÖKULL 31.ÁR