Jökull - 01.12.1992, Qupperneq 48

Um miðia 19. öld Núverandi skipting Aldur
milljon ar
Laus jarðlög Nútími 0 013
Yngra Plíósen Pleistósen 1 6
Eldra Plíósen Plíósen
Eyða Míósen 5.3
Míósen 23.7
Eyða Óligósen 36 ^
Eósen
Eósen Paleósen 58
Eyða 66
Krít
Mynd 1. Aldur helstu tíma-
móta Tertíertímabilsins fyrr
og nú. - Past and present
views of the Tertiary, adap-
tedfrom Rudwick (1985).
gervingafræði (palaeontology).
I þessari ritgerð kemur einkum við sögu það tíma-
bil sem nefnt er tertíer, og sem einkennist af miklum
uppgangi spendýranna. Tertíer-jarðlögum í Evrópu
var skipt í þrennt um 1830 af P. Deshayes og Ch. Lyell,
eósen, míósen, og eldra plíósen. Gerði Lyell ráð fyr-
ir miklum eyðum þar á milli, sjá 1. mynd (Rudwick
1985, bls. 184). Yngra plíósen samsvaraði síðan því
sem nú er kallað pleistósen. Eftir 1850 (sjá Zittel,
1901) var bætt inn óligósen-tímanum milli eósen og
míósen. Enn síðar (Schimper, tilv. af Gardner 1883-
86) var farið að nota hugtakið „paleósen“ um elsta
hluta eósen. Myndanir frá ólígósen og paleósen vant-
ar þó víða í setlagasyrpur, og voru sumir því tregir að
gera ráð fyrir þeim (t.d. Gardner 1879c, bls. 60).
Skiptingjarðsögunnarbyggðistupphaflegaárann-
sóknum á steingervingum skeldýra, og nýtti þá stað-
reynd að þessar lífverur verða því ólíkari núlifandi
tegundum sem fjær dregur í tíma. Að sjálfsögðu finn-
ast ekki skeljaleifar í öllum jarðmyndunum, og reyndu
menn þá eftir föngum að nýta landdýra- og plöntu-
steingervinga í sama skyni. Það varð þó snemma ljóst
að þróun jurtaríkisins væri á sinn hátt hægari en þró-
un dýrategunda, því að sumir steingervingar plantna
allt frá eósentímanum geta verið lítt frábrugðnir núlif-
andi plöntum (Chaney 1940). Sömuleiðis er oft erfitt
að ákvarða steingerð laufblöð og aðrar plöntuleifar til
tegundar og jafnvel til ættkvíslar, þannig að ekki ætti
að nota þau til aldursgreininga nema ekkert annað sé
tiltækt (Gardner 1878, 1879-82; Lindquist 1947).
Áður en geislavirkni-aldursmælingará bergi komu
til sögunnar, notuðu jarðfræðingar ýmsar óbeinar að-
ferðir til þess að áætla lengd tímabila jarðsögunnar.
Einkum var núverandi myndunarhraði sets á grunn-
sævi borinn saman við þykktir setlaga frá öðrum jarð-
sögutímum, en einnig var seltan í sjónum notuð í sama
tilgangi, svo og áætlanir um þann tíma sem þróun lífs-
ins hlyti að hafa tekið. Höfðu sumir áætlað þannig
snemma á þessari öld að Tertíertímabilið væri 3-10
milljón ára langt (Barrell 1917, bls. 884).
OSWALD HEER
Oswald Heer (2. mynd) var prestssonur frá þorpi í
St. Gall kantónu í Sviss, fæddur 1809. Hann hóf guð-
fræðinám í Halle-háskóla 1828, og var vígður til prests
1831. Fljótlega fór hann að gefa sig að náttúrufræði-
athugunum, einkum á skordýrum. Birti hann greinar
um þær athuganir, fluttist til Zúrich og varð aukakenn-
ari (Privatdozent) í grasafræði og skordýrafræði við
háskólann. Heer hlaut doktorsnafnbót 1835 og setti
46 JÖKULL, No. 42, 1992