Jökull - 01.12.1992, Blaðsíða 59

steingervingasvæðunum austan hafs og vestan, sér í
lagi sú ályktun Rasmussen og Noe-Nygaard (1966) að
Færeyjar væru e.t.v. meira en 100 milljón ára. Nú er
hinsvegar vitað að bresku basaltsvæðin og Færeyjar
hafa myndast á stuttum tíma nálægt skilunum milli
eósen og paleósen, þ.e. fyrir um 60 milljónum ára.
Gríðarlega mikið hefur verið birt um sögu jurta-
ríkis heimskautasvæðanna og þær veðurfarsbreytingar
sem þessi saga bendir til, og er ekkert lát á þeim skrif-
um. Sýnist sitt hverjum, og er margt mjög laust í
reipunum í hugmyndum manna um aldursröð atburða,
orsakir og afleiðingar. Af tilgátum sem ræddar hafa
verið í nýlegum greinum (en eru flestar gamlar), má
nefna a) breytingar á útgeislun sólar (Wolfe 1978),
eða á ryki í sólkerfinu b) breytingar á kolsýrumagni
í andrúmsloftinu (Bemer o.fl. 1983; Barron 1985) c)
brey tingar á möndulhalla j arðar miðað við j arðbrautina
(Wolfe 1980) d) pólflutningar miðað við meginlöndin
(Donn 1982, Andrews 1985) e) landrek og landbrýr
(Strauch 1970) f) plöntur á fyrri tíð hafi átt betra en
nú með að aðlagast árstíðasveiflum (Axelrod 1984;
Barron 1984), g) áhrif halastjömuárekstra eða meiri-
háttar eldgosa á veðurfarið, og h) nýlega var það meira
að segja haft eftir einhverri risatölvu (Ruddiman og
Kutzbach 1989) að gamla kenningin hans Gardners
(1878) um áhrif lóðréttra jarðskorpuhreyíingaá veður-
farið á Tertíertímabilinu komi mjög sterklega til álita.
K-AR greiningar á íslandi og
aldur surtarbrandsmyndana
Fyrstu geislavirkni-aldursgreiningar frá íslandi
birtust í tveim greinum 1966, og fjallaði önnur um
myndanir frá ísöld á Jökuldal en hin um innskot. Var
því „aldur fslands“ enn óráðinn, þótt þessar niðurstöð-
ur gæfu nokkurt tilefni til að álykta að landið allt gæti
verið yngra en eósen. Síðla næsta árs birtust nokkrar
aldurstölur úr eldri hluta hraunastaflans í grein Dagley
°-fl- (1967), sem fjallaði um niðurstöður bergsegul-
niælinga. Tölumar voru dreifðar, gáfu 11-18 millj. ár
1 sex mælingum á þrem sýnum úr hraunum við Gerpi
°g yst í Norðfirði. Frumgögn úr þessum mælingum
hafa aldrei birst. Þær gáfu þó vísbendingu um að ekki
væri allt með felldu við ályktanir Pflugs, og bergsegul-
mælingarnar sjálfar studdu þá vísbendingu (sjá og Leó
Jarðlagastafli á Vestfjörðum
4 km
stafli
A Prestbakki D Hvalsá
Bitrufjöröur
4> Gálmaströnd
4= Hólmavík
4= A Króksfjöröur r Kaldbaksvík
A Árnes m..... Reykjarfjöröur
Kortlagningu ólokiö, 1-2 km stafli N-Strandir
7-8?
11.5 Barðaströnd
4> Inn-Djúp
Arnarfjöröur
12.5 4>
A Tialdanes
4= Dýrafjörður
14 Súgandafjöröur
15 4> Yst viö Djúp
4 km
stafli
Mynd 10. Jarðlagastafli á Vestfjörðum. Aldur og
helstu setlög. — Simplified stratigraphy of the North-
west peninsula oflceland, showing ages in M.y.
Kristjánsson 1968). Þessi aldur kom einnig sæmilega
heim við það sem þá var vitað um gliðnun Islands
(Sigurður Þórarinsson 1966).
Afgerandi voru svo mælingar Moorbaths o.fl.
(1968), sem bentu til þess að elsta berg á Vestfjörðum
væri um eða rétt yfir 16 milljón ára og á Austfjörðum
litlu yngra. í andhverfum í tertíer-jarðlagastaflanum
gæti einnig verið ofansjávar jafngamalt eða eldra berg
(t.d. Þorleifur Einarsson 1968, bls. 240), en aldursnið-
urstöður á því eru ennþá ekki traustar vegna ummynd-
unar.
JÖKULL,No. 42, 1992 57