Jökull - 01.12.1992, Síða 77

2- mynd. Vatnsrit af tveim Skaftárhlaupum eftir sírita-
blöðum úr vatnshæðarmæli nr. 166 við Sveinstind.
Hydrographfrom two dijferent jökulhlaups in river
Skaftá.
1988 eða fyrr. Samkvæmt upplýsingum frá Ingibjörgu
Kaldal og Elsu G. Vilmundardóttur var óvenju mikið
1 Köldukvísl 9. og 18. ágúst 1988, sunnan við Syðri-
Hágöngu, mjög frábrugðið því sem var sumarið áður.
Ain var þá grænmórauð og af henni lagði jöklafýlu,
en ekki mjög megna. Samkvæmt flugmyndum frá
19. og 31. júlí 1989 er Hamarslón orðið að smálóni í
krikanum milli Hamarsins og Sylgjujökuls og önnur
smátjöm er við jaðar Köldukvíslarjökuls. Hins vegar
en Hvítalón nýhlaupið 19. júlí 1989 og jakar að bráðna
hér og þar á lónbotninum.
Samkvæmt Helga Bjömssyni má ætla, að vatn
hlaupi undan litlum sigkatli vestan við Skaftárkatla
niður í Köldukvísl.
SKAFTÁRSIGKATLAR; SKAFTÁ
Skaftárhlaup fara sjaldnast fram hjá landsmönnum
°g venjulega er mikið frá þeim greint í fréttum. Þau
e>ga sér uppruna á a.m.k. tveim mismunandi stöðum í
Aatnajökli. Annars vegar er hlaup, sem á upptök sín
um 10 km NV af Grímsvötnum, en upptök hins eru
Um 5 km vestar. Á hvorum tveggja þessara staða er
háhitasvæði undir jöklinum, sem bræðir ísinn, og safn-
ast vatnið fyrir uns það hleypur fram í Skaftá. Mikil
jöklafýla fylgir öllum hlaupunum í Skaftá. Talsverð-
ur stærðarmunur er á hlaupunum eftir því frá hvorum
staðnum þau eru ættuð. Minni hlaupin, sem eru úr
vestari katlinum, ná hámarki á 1-2 dögum og fjara út
á u.þ.b. viku. Þau gera yfirleitt engan óskunda og eru
stundum svo smá að þau komast ekki í fréttir. Hlaup-
in úr eystri katlinum teppa nær undantekningalaust
veginn um brúna yfir að bænum Skaftárdal og líka
Fjallabaksleið inn í Eldgjá. Það tekur þau einnig 1-2
daga að ná hámarki, og vaxa þau því miklu hraðar en
þau fyrmefndu þar sem þau eru miklu stærri. Þessi
stærri hlaup fjara hins vegar út á aðeins 3 dögum og
verða línurit hlaupanna úr eystri sigkatlinum og þeim
vestari því afar mismunandi eins og glöggt sést á 2.
mynd.
Nærri liggur að tvö og hálft ár hafi liðið á milli
hlaupa frá hvorum stað undanfarin 20 ár þannig að
Skaftárhlaup koma að jafnaði á rúmlega eins árs fresti.
Hlaup hafa komið í Skaftá á öllum tímum árs nema
síðla vetrar.
Hlaupið í ágúst 1984 er hið mesta sem komið hefur
í Skaftá síðan þau hófust upp úr 1950.
Með Skaftárhlaupinu í nóvember 1986 varð smá-
eldgos í katlinum að því er Helgi Björnsson telur.
Hann sá, úr flugvél 30. nóvember, gosstrók koma
upp úr lægðinni og áberandi geil þvert yfir hana ólíkt
því sem áður hafði sést. Páll Einarsson taldi einnig
að óróahviður á jarðskjálftamælum bentu til eldgoss
þama á meðan á hlaupinu stóð (Helgi Björnsson og
Páll Einarsson 1990). Ekki bendir stærð hlaups eða
breytingar á tíðni hlaupa til þess að þama hafi neitt
óvenjulegt verið á ferð. Sömuleiðis var magn aurburð-
ar í hlaupvatninu ekki frábrugðið hinum fyrri hlaupum.
Tafla 1. Skaftárhlaup árin 1984-1988
Uppruni dags. ár hámarks- rennsli (m3/s) hlaup- vatn G1
E-ketill 19.9.-25.9. 1984 1540 330
V-ketill 10.7.-16.7. 1986 300 81
E-ketill 28.11.-3.12. 1986 1360 227
V-ketill 22.8.-31.8. 1988 413 111
GRÆNALÓN; SÚLA
Hlaup úr Grænalóni mega heita árviss þótt ekki
hafi orðið vart neins hlaups árið 1985.
JÖKULL, No. 42, 1992 75