Jökull

Eksemplar

Jökull - 01.12.1993, Side 58

Jökull - 01.12.1993, Side 58
(Mynd 6), en um eða rétt eftir aldamótin 1800 gæti hún hafa verið tiltölulegakyrrstæð hér eins og í Lund- únum og París (Raulin 1866). Segja má einnig, að mynstur segulsviðsins við Island sé síðustu áratug- ina á reki til vesturs um 10-15 km, eða 1/4 til 1/3 úr lengdargráðu, á hverju ári. Slíkt vestur-rek jarðsegul- sviðsins, sem E. Halley veitti fyrstur manna eftirtekt strax fyrir 1700, hefur lengi verið áberandi eiginleiki þess, og hafa menn mjög reynt að nota það til þess að meta hraða á hreyfingum efnisins í jarðkjarnanum (Bloxhamo.fl. 1989). LOKAORÐ Mælingar á misvísun, halla og styrk jarðsegul- sviðsins þóttu öldum saman með merkustu vísinda- rannsóknum. Fyrst og fremst kom þar til mikilvægi þessa sviðs fyrir sæfarendur, en að sjálfsögðu treystu ferðalangar á landi einnig mjög á það. Þá kom til sög- unnar löngun vísindamanna til þess að skilja þetta afl, orsakirþess og tengsl við önnur fyrirbrigði. Þar reynd- ist af nægum verkefnum að taka, bæði í jarðvísindum, hálofta- og geimrannsóknum, stjörnufræði og eðlis- fræði. Á sínum tíma kom einnig í Ijós, að mælingar á jarðsegulsviðinu gátu haft geysimikið hagnýtt gildi meðal annars fyrir flugsamgöngur, ýmis fjarskipti, leit að hagnýtum jarðefnum, og hernað. Voru rannsóknir á þessum merka eiginleika jarðar- innar því tilefni bæði margra og dýrra leiðangra, fjöl- þættrar tækjasmíði, uppbyggingar fastra mælistöðva, brautryðjendastarfs um alþjóðlega samvinnu vísinda- manna, og nýrra aðferða í kennilegri eðlisfræði og gagnavinnslu, svo eitthvað sé talið. Með nýrri tækni á ýmsum sviðum (snúðáttavitum, dýptarmælum, leið- sögutækjum o.fl.) síðustu hálfa öld hefur mikilvægi mælinga á jarðsegulsviðinu til hefðbundinna nota í samgöngum farið minnkandi, en rannsóknir á jarðseg- ulsviðinu í öðrum tilgangi hafa aukist því meira að umfangi. Það er því ennþá mikils um vert að vel sé búið að þessari vísindastarfsemi. Spyrja má, hvort einhverjum sé gagn í að hald- ið sé til haga niðurstöðum mælinga sem þessara frá fyrri öldum. Nefna má þó að minnsta kosti tvennan tilgang fyrir vísindi framtíðarinnar, auk þess sem saga allra slíkra rannsókna tengist ýmsu öðru í sögu við- komandi þjóða. í fyrsta lagi er mönnum nauðsyn á að þekkja breytingar segulsviðsins nokkuð langt aft- ur í tímann til þess að útreikningar á eðli þess og þar með j arðkj arnans verði sem haldbestir, og hefur því at- riði verið gefinn mikill gaumur á síðustu árum (sjá til dæmis grein Bloxhamo.fl. 1989, og heimildaskráþar). í öðru lagi geta segulmælingarnar nýst við ákvörðun aldurs á jarðefnum, svo sem borkjörnumúr vatna- og sjávarseti ogjafnvel áhraunlögumogfornminjumhér- lendis. ÞAKKIR Þessi grein byggir að miklu leyti á gagnaöflun Þor- björns Sigurgeirssonar og Þorsteins Sæmundssonar um eldri mælingar á segulsviðinu hér á landi (Þorsteinn Sæmundsson 1969, bls. 27-30, og óbirt), og hinum mjög vönduðu mælingum þeirra í segulmælingastöð Háskóla Islands í Leirvogi. Þorsteinn Sæmundsson, P. Rochette, Olgeir Sigmarsson, Haraldur Auðunsson, KristjánP. Kristjánsson, Sjöfn Kristjánsdóttirog Birna Ólafsdóttir hafa góðfúslega veitt aðstoð við útveg- un annarra gagna, og Geirfinnur Jónsson og Margrét Leósdóttir við gerð mynda. Þorsteinn hefur einnig gefið ýmsar ábendingar til bóta í handriti greinarinnar. HEIMILDIR G. Angenheister & A. Ansel 1912. Die Island-Expedition im Friihjahr 1910. Nachrichten von der Königl. Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Math.- phys. Klasse, Berlin 19(1), 42-111. L.A. Bauer, W.J. Peters, J.A. Fleming, J.P. Ault & W. Swann 1917. Ocean Magnetic Observations 1905-1916. Rese- arches of the Dept. of Terrestrial Magnetism III, Car- negieInstitution ofWashington, bls. 171,286, 303, 304, 313, 314 og myndas. 16. L.A. Bauer, J.A. Fleming, H.W. Fisk & W.J. Peters 1921. LandMagnetic Observations 1914-1920. Researchesof the Dept. of Terrestrial Magnetism TV, Carnegie Inst. of Washington, bls. 90, 91, 337. A. Bienaimé 1892a, b. Resultats du voyage du transport- aviso la Manche en Islande, á Jan Mayen et au Spitzberg pendant l’été de 1892. Comptes rendus Acad. Sci. Fr. 115, 683-687 og Revue Scientifique, vol. L, 651-656. H. Block 1889. Magnetiske Phænomener ved Island. Tidskriftfor Sövœsen, Ny Række XXIV, 476-481. J. Bloxham, D. Gubbins & A. Jackson 1989. Geomagnetic secular variation. Philos. Trans. Royal Soc. A 329, 56 JÖKULL, No. 43, 1993

x

Jökull

Qulequttap nassuiaataa:
Ársrit Jöklarannsóknarfélags Íslands og Jarðfræðafélags Íslands
Saqqummersitap suussusaa:
Katersaatit:
Gegnir:
ISSN:
0449-0576
Oqaatsit:
Ukioqatigiiaat:
72
Assigiiaat ilaat:
73
Aviisini allaaserineqarsimasut nalunaarsornikut:
Saqqummersinneqarpoq:
1951-Massakkut
Iserfigineqarsinnaavoq piffissaq una tikillugu:
2023
Saqqummerfia:
Redaktør:
Jón Eyþórsson (1952-1967)
Sigurður Þórarinsson (1957-1982)
Guðmundur Pálmason (1965-1976)
Sveinbjörn Björnsson (1967-1976)
Helgi Björnsson (1983-1985)
Leó Kristjánsson (1983-1985)
Ólafur G. Flóvenz (1986-1987)
Tómas Jóhannesson (1988-1989)
Helgi Björnsson (1990-1993)
Leó Kristjánsson (1990-1993)
Áslaug Geirsdóttir (1994-2007)
Tómas Jóhannesson (1998-1998)
Bryndís Brandsdóttir (1998-2007)
Halldór Gíslason (2002-2003)
Snævarr Guðmundsson (2006-2007)
Freysteinn Sigmundsson (2008-2008)
Leifur A. Símonarson (2008-2008)
Olgeir Sigmarsson (2008-2008)
Ívar Örn Benediktsson (2012-2012)
Helgi Björnsson (2012-2012)
Guðrún Larsen (2012-2012)
Olgeir Sigmarsson (2012-2012)
Bryndís Brandsdóttir (2013-2016)
Snævarr Guðmundsson (2013-2016)
Þorsteinn Þorsteinsson (2013-2016)
Oqaaseq paasinnissutissaq:
Allaaserineqarnera:
Reykjavík Jöklarannsóknafélag Íslands Jarðfræðafélag Íslands 1951-.

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Link til dette eksemplar: 1. tölublað (01.12.1993)
https://timarit.is/issue/387311

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.

1. tölublað (01.12.1993)

Handlinger: