Jökull

Útgáva

Jökull - 01.12.1993, Síða 66

Jökull - 01.12.1993, Síða 66
Mynd 4. Nýmyndaður kalsít- (silfurbergs-) eða aragonítkristall í sandsteininum í Hnútuhólma. — In situformed crystal ofcalcite or aragonite in the sand- stone of Hnútuhólmi. Reflected light, approx. 20 x. TVÖ ÖSKULÖG Um alla Síðu, Fljótshverfi, Landbrot og a.m.k. ofanverða Skaftártungu eru tvö ljósleit, súr, öskulög áberandi, með stuttu millibili, neðarlega í jarðvegi. Niðri í byggð er, að jafnaði, 30-36 cm milli þeirra, en hér inni á hálendinu, t.d. í Ulfarsdal, aðeins 13-15 cm. Útlitsmunur er á þessum öskulögum. Neðra lagið er að jafnaði verulega þykkara, er neðst örfín ljós- gul- leit aska, en að ofan nánast vikur með kornastærð um 2-5 mm mest þvermál. Efra lagið er yfirleitt gráleitt vikurlag, en fyrir kemur að fín gulleit aska er efst í eða ofaná því. Svo virðist sem þetta efra lag sé í jarðvegi Hnútuhólmans og hafi fokið nokkuð til. Aldur þessara tveggja öskulaga hefur verið greind- ur niðri í byggð á birkiskógarleifum, sem liggj a í ösku- lögunum (Jón Jónsson 1987, bls. 9). Reyndist neðra lagið 3800 ± 80 14C ár en efra lagið 3520 ± 70 14C ár, talið frá 1950. Áður var drepið á gráleita vikurinn í jarðvegi á gervigígasvæðinu. Talið er að hann sé efra súra lagið og þá gengið út frá fjölda athugana í áður nefndum sveitum. Sé það rétt er augljóst að hraunið með gervi- gígunum er eldra en vikurlagið. Nú er ljóst að tvisvar, fyrir Skaftárelda, hefur gosið á sömu gosrein og að allir stærstu gígirnir á henni eru frá gosinu næsta fyrir Skaftárelda. Það gos, sem líklega er mest þeirra allra, hefur því orðið fyrir meira en 3520 árum, reiknað með áður nefndum skekkjumörkum. Af ofansögðu er ennfremur ljóst að vikurinn í sand- steininum hlýtur að vera frá súru gosi, sem orðið hefur áður en hraunið rann. Reynt hefur verið að bera saman vikurkorn, sem tínd voru úr sandsteininum, við vikur- inn úr neðra laginu, en án þess að ná sannfærandi ár- angri. Væri vikurinn í sandsteininum úr neðra laginu, þá hefði gosið, sem ég hef viljað kenna við Rauðöldur, orðið á tímabilinu milli 3800 og 3520 árum fyrir 1950 eða á dögum Nýja ríkisins í Egiftalandi austur. HÁAHRAUNSHÓLMI Hólmi þessi er suðaustur af Hnútuhólma og mikið minni um sig. Þetta er einkar fallegur hólmi með allhá- um gervigíghólumog má ætla að nafnið sé af því dreg- ið. Þetta er friðsæll staður með gróðursælum lautum og bollum. Hraunið er það sama og í Hnútuhólma en yfir svæðið milli þeirra hefur Skaftáreldahraun runnið í breiðum straumi og hylur eldra hraunið. Víða eru smá hólmar úr þessu eldra hrauni umluktir hrauninu frá 1783, t.d. vestur af Varmárfelli. Stærstur mun þó hólmi sá er Eyrarhólmi heitir og er suður við Hellisá. Ekki verður nánar um það fjall- að hér, en allt þetta bendir til þess að hraun það hafi runnið mjög svo sömu leið og a.m.k., sá hluti Skaft- áreldahrauns er, að mestu, féll eftir farvegi Skaftár niður í byggð. Alveg nýlega fannst hraun, norðan við Hnútu í Fljótshverfi, sem eldra er en bæði Skaftárelda- og Rauðhólahraun. Gæti það verið frá sama tíma þ.e. frá gosi í Rauðöldum. Nokkuð er það er bendir til þess að gos það hafi orðið árþúsundum fyrr en að var látið liggja hér að ofan, og hefur raunar verið þeirri skoðun hreyft áður (Jón Jónsson, 1978 bls. 228-230). Verður það því ekki rakið hér. Háahraunshólmi hefur orðið til þar sem hraunið rakst á hæðardrag, að mestu líklega úr bólstrabergi og klætt jökulruðningi, en bakvið þessa hæð hefur tjöm 64 JÖKULL, No. 43, 1993
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92

x

Jökull

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Link til dette eksemplar: 1. tölublað (01.12.1993)
https://timarit.is/issue/387311

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.

1. tölublað (01.12.1993)

Gongd: