Jökull - 01.12.1993, Blaðsíða 75

JOKLABREYTINGAR 1930-1960, 1960-1990 og 1991-1992
Oddur Sigurðsson
Orkustofnun
Grensásvegi 9, 108 Reykjavík
YFIRLIT
Jöklamælingamenn komu á 39 staði við jökul-
sporða haustið 1992. Þannig háttaði til á fimm þessara
staða að ekki var unnt að mæla ýmist vegna snjóskafla
sem lágu á jökuljaðrinum, vatn hindraði aðkomuna
eða jaðarinn var hulinn auri svo að ekki sást í hann til
mælinga. Af þeim 34 jökuljöðrum sem voru mældir
höfðu 11 gengið fram, tveir staðið í stað en 21 hopað.
Sumarið 1992 var allkalt og tíð snjókomaá fjöllum
og einkum til jökla. Sérstaklega voru hörð hret sem
gengu yfir norðanvert landið um Jónsmessu og í lok ág-
úst. SnjóaðiþániðuríbyggðáNorðurlandi. Mjögdró
úr jöklaleysingu við þetta bæði vegna kulda og vegna
þess að þegar jöklar verða alhvítir að sumri, endurkasta
þeir mörgum þeim geisla sem annars bræddi ís.
A þeim jöklum sem mældir eru urðu ekki óvæntar
breytingar utan þess að Múlajökull rauk af stað rétt
einu sinni og var á fullri ferð þegar hans var vitjað í
september.
Vel má nefna hér að gangur var í þrem öðrum jökl-
um á árinu þótt þeir séu ekki mældir sérstaklega. Fyrri
hluta vetrar gekk jaðar Þjórsárjökuls fram um 200-
300 m. Þarna var um að ræða syðsta þriðjung jökulj-
aðarsins frá Arnarfelli að Miklafelli. Ekki sáust um
sumarið sprungur sem bentu til þess að þetta framskrið
hafi náð upp fyrir „Lágsteina“.
I mars og apríl 1992 gekk suðvestur horn Köldu-
kvíslarjökuls fram um nokkur hundruð metra og stífl-
aði aftur upp Hvítalón sem tæmdist 1989. Sprungur
sem tengdustþessum hreyfingum náðu upp með Hamr-
inum að norðan og varð vart í 1500 m y.s. a.m.k. að
því er Astvaldur Guðmundsson segir.
Magnús Tumi Guðmundsson veitti því athygli að
norðvestur jaðar Sléttjökuls (norðanverður Mýrdals-
jökull) gekk fram á þessu ári. Ekki er vitað nákvæm-
lega hvenær og ekki hefur verið gengið úr skugga um
hve langt jaðarinn gekk fram.
Rétt er að gera grein fyrir því að jöklar hér á landi
hafa tvenns konar eðli sem vel er hægt að greina í
flestum tilvikum. Hér er átt við að sumir jöklanna
eiga það til að taka á rás með nokkurra ára eða áratuga
millibili. Þetta gera þeir án þess að menn hafi komið
auga á orsökina svo óyggjandi sé. Að minnsta kosti
virðist það óháð þeim veðurfarsþáttum sem venjulega
hafa mest áhrif á jökla svo sem því hvort undan hef-
ur gengið tímabil hlýinda eða kuldatíð með úrkomu.
Sumir jöklarhlaupa sjaldan eða aldrei fram á þennan
hátt. Þeim jöklum sem bregða svona undir sig betri
fætinum hefur verið gefið heitiQ framhlaupsjöklar og
kallast á ensku surge-type glaciers. Þessir jöklar hopa
nánast alltaf ört í allmörg ár milli þess sem þeir ganga
fram og er jaðar þeirra því jafnan flatur og sprungulítill
jafnvel á tímabilum þegar aðrir jöklar ganga almennt
fram. Héðan af verður sett merki í töfluna yfir jökla-
breytingar við þájökla sem taldir eru framhlaupsjöklar.
Svo sem sagt er hér að framan er yfirleitt hægt að
sjá með stuttri athugun á sögu jökulsins hvort hann á
vanda til að hlaupa fram með fyrr greindum hætti. Má
telja mjög líklegt að þeir jöklar sem hafa hopað jafnt og
þétt undanfarinn aldarfjórðung séu framhlaupsjöklar
þótt ekki sé kunnugt um að í þá hafi komið mikill
gangur í seinni tíð.
,, AFKOMUMÆLIN G AR‘ ‘
Þegar byrjað var að mæla breytingar á sporðum
íslenskra jökla 1930 var það m.a. gert til að finna sam-
hengið milli veðurfars og jöklabreytinga. Ekki gerðu
menn sér vonir um að einfalt yrði sjá þetta samhengi og
JÖKULL, No. 43, 1993 73