Þjóðmál - 01.03.2011, Síða 61

Þjóðmál VOR 2011 59
að Rand ræddi ýmis þjóðfélagsmein sem
hafa orðið áberandi, til dæmis almenna
hjarð hegðun og þjóðnýtingu á tapi einka­
fyrir tækja .
Ayn Rand var ósátt við umfjöllun um
bæk ur sínar, þó að þær hafi selst vel . Eftir út­
komu Undirstöðunnar hætti hún að fást við
skáldskap og hóf að verja þær hugmyndir
sem bækurnar endurspegla . Hún skrifaði
fjöl margar ritgerðir og greinar þar sem
heim spekin var útskýrð og rökstudd . Heim­
spekina kallaði hún „Objektivisma“ eða
„Hlut hyggju“ (e . Objectivism) . Hluthyggja
Rands er heimspekikerfi sem nær til allra
meg in greina heimspekinnar: frumspeki,
þekk ingarfræði, siðfræði, stjórnspeki og
fagur fræði .1 Rand segir að Hluthyggjan sé
heim speki fyrir líf mannsins á jörðinni . Hún
gagnrýnir önnur heimspekikerfi, þar á meðal
1 Heimspekileg skrif Rands voru gefin út í bókum á borð
við Philosophy: Who Needs It, The Voice of Reason, The
Virtue of Selfishness, Capitalism: The Unknown Ideal og The
Romantic Manifesto.
öll stóru trúarbrögðin, fyrir að svíkja jarðlífið
með veruleikaflótta, handanheimatali, tóm­
hyggju, efahyggju og fleiru .
Það sjónarmið heyrist að slík heim speki­
iðkun sé lítils verð og í raun argasta tíma sóun .
Sannleikurinn er hins vegar sá, að fólk kemst
ekki hjá því að aðhyllast einhverja heim­
speki, það er að segja, það kemst ekki hjá
því að hafa einhverja heimsmynd eða heims­
sýn; það sem kallað er „Weltanschauung“
í hinum þýsku mælandi heimi og „world
view“ af enskumælandi fólki . Valið er ekki
um hvort fólk hafi heimsmynd heldur
hvernig heimsmynd þess er . Spurningin er
hvort heimsmyndin sé meðvituð, skýr og
rökrétt – og þannig gagnleg og lífvænleg
– eða hvort hún sé ómeðvituð, handahófs­
kennd eða mótsagnakennd – og þannig
slæm, jafn vel banvæn .
Í frumspeki er Ayn Rand raunsæiskona,
það er að segja, hún telur efnisheiminn
vera til óháð skynjun okkar á honum . Þessi
afstaða kann að hljóma sjálfsögð, en skilja
verður samhengið: hún er að hafna hug­
hyggju, þar sem heimurinn er álitinn hug­
lægur (hugsmíð okkar) en ekki hlutlægur
(verufræðilega óháður okkur) . Gott dæmi
um hughyggju í nútíma dægurmenningu
er bókin The Secret, sem fór sigurför um
heiminn fyrir nokkrum árum .
En Rand hafnar ekki aðeins hughyggju
heldur einnig hvers kyns yfirnáttúrulegum
fyrirbærum eða dulrænum útskýringum .
Hún var einn harðasti gagnrýnandi trúar­
bragða á 20 . öld; taldi þau vera eyðileggj andi
afl og mestu bölvun mannkynsins . Margir
að dáenda Rands eru þó trúaðir, en nálg ast
gjarnan trú sína með öðrum hætti eftir að
hafa tileinkað sér hugmyndir hennar .
Þekkingarfræðilega leggur Ayn Rand
mikla áherslu á skynsemi (e . reason), sem
hún skilgreinir sem þann hluta hug ar starf­
sem innar sem tengir og samþættir hluti
sem skynfæri okkar greina, en samkvæmt
Ayan Rand við upphaf rithöfundaferils síns .