Iðjuþjálfinn - 01.06.2015, Side 45

45
markvisst að því að byggja hvert
annað upp og hrósa fyrir það sem vel
er gert. En ég hef líka séð völdin tekin
af fólki, hlutina gerða fyrir það að
óþörfu og orð lögð í þess munn. Við
þær aðstæður dregur manneskjan sig til
baka, verður óvirk og starfsmaðurinn
verður sá sem er með stjórnina. Ég hef
sjálf dottið í gildrur af þessu tagi, á leið
minni í gegnum námið. Ég hef spurt
starfsmann um óskir skjólstæðings
með skjólstæðinginn fyrir framan
mig. Ég hef komið með svarið fyrir
skjólstæðing í stað þess að bíða eftir að
hann svari sjálfur og ég hef gert hluti
fyrir skjólstæðinginn sem ég sá eftir á
að hann hefði vel getað og örugglega
viljað gera sjálfur. Öll gerum við líklega
svona mistök og ætlum okkur ekki að
gera illt en spurningin er hvort við
lærum af mistökunum og reynum að
láta þau ekki henda okkur aftur. Ég held
líka að við gleymum oft þessu jákvæða
bara almennt í samskiptum. Að leggja
okkur fram um að segja jákvæða hluti
við fólk, brosa til þess og hrósa því fyrir
hluti sem það gerir vel. Þegar ég lít til
baka yfir námið og bara lífið sjálft þá á
ég ekki í erfiðleikum með að kalla fram
myndir af fólki sem hefur vakið hjá mér
þessa styrkjandi og eflandi tilfinningu.
Það hefur aukið lífsgæðin með því að
hvetja mig áfram, benda á nýjar leiðir,
ný tækifæri og nýjar aðferðir við að
takast á við hlutina. Það er kjarninn í
iðjuþjálfun og þessa hugsun þurfum við
að rækta með okkur sjálfum og miðla til
skjólstæðinga, samstarfsfólks og þeirra
sem við mætum á förnum vegi. Það er
svo auðvelt, algerlega ókeypis og skilar
sér margfalt til baka.
Skjólstæðingsmiðuð sýn
Já hvað er það að vera skjólstæðings-
miðaður og hvernig fer maður að því
að tileinka sér þá eiginleika? Þetta er
líklega það hugtak sem við erum búin
að lesa og læra mest um í náminu og
erum mjög meðvituð um hversu miklu
máli það skiptir að vera „svoleiðis“.
Ekki ætla ég mér nú að halda því fram
að við verðum nokkurn tíma fullnuma
í þessu samt. Aðal ástæðan er kannski
sú að manneskjan og þar með allir
skjólstæðingar eru svo margbreytilegir.
Ekki bara innbyrðis í hverjum hópi,
sem við stöndum frammi fyrir, heldur
frá einum tíma til annars og frá einum
aðstæðum til þeirra næstu. Það þyrfti
einfaldlega yfirnáttúrulega krafta og
innsæi til að hitta alltaf í mark eða
skilja alla skjólstæðinga til fulls. Það er
hins vegar ákveðin grundvallarhugsun
og viðleitni sem er lykillinn að
skjólstæðingsmiðuðu starfi. Að ganga
út frá því að hver einstaklingur hafi með
sitt eigið líf að gera og að réttur hans til
að taka ákvarðanir sé
óvéfenglegur. Að skilja
að ef skjólstæðingurinn
vinnur ekki að því
sem hann vill og telur
mikilvægt þá getum
við gleymt því að
raunverulegur árangur
náist. Jafnvel þó hægt
sé að mæla einhvern
árangur í grömmum,
sentímetrum, orðum
eða athöfnum og
setja upp í töflur þá
er árangurinn merk-
ingarlaus ef skjól stæð-
ingurinn sér hann ekki sem sinn eigin
árangur, árangur sem hann vildi sjálfur
ná.
Mér er þó ljóst að það er auðveldara
um að tala en í að komast þegar
skjólstæðingsmiðuð sýn er annars vegar
og þó að hægt sé að þylja upp alla
kaflana í kennslubókunum þá er ekki
þar með sagt að það sé alltaf auðvelt að
vinna á þennan hátt. Það hef ég sjálf
reynt í vettvangsnáminu bæði núna og í
þeim fyrri. Ég hef gert íhlutunaráætlun
fyrir einstakling án þess að hafa mikla
hugmynd um hvað hann vildi í raun,
vegna þess að hann tjáði sig ekki. Ég
hef gert áætlun sem ég vissi að hafði litla
þýðingu fyrir einstaklinginn í hinu stóra
samhengi vegna þess að aðal vandinn
var af allt öðrum toga og svo hef ég
gert áætlun þar sem einstaklingurinn var
búinn að segja mér að hann hefði enga
iðjuvanda en „ég vissi“ að þeir voru
til staðar. Auðvitað er þetta líka sífellt
þjálfunaratriði og ég er ekki að segja að
þessar áætlanir hafi valdið skaða eða
verið algjörlega til einskis. Þessi dæmi eru
heldur kannski ekki aðalatriðið heldur
lærdómurinn sem þau skiluðu mér. Þau
sýna að það er svo mikilvægt að reyna
að skilja hvað það er sem hefur áhrif á
skjólstæðinginn og hans raunveruleika.
Allt frá lífsneista hans sjálfs yfir í flókinn
heim stjórnsýslunnar, frá vilja, vana og
framkvæmdafærni yfir í upplifun af
sjálfum sér sem iðjuveru. Listin er að ná
þessum skilningi og til þess þarf bæði
þekkingu, innsæi og þolinmæði. Það
þarf að gefa sér tíma til að hlusta og
horfa, spyrja spurninga, spyrja nánar...
og hlusta betur. Þannig kynnumst
við manneskjunni, vonum hennar og
væntingum. Það getur tekið langan
tíma og matið getur tekið stöðugum
breytingum. Skjólstæðingurinn gefur
kannski misvísandi upplýsingar, hann
getur átt við geðræna erfiðleika að
stríða sem valda því að hann sér
raunveruleikann ekki í „réttu“ ljósi.
Hann getur átt við þroskahömlun að
stríða sem gerir það að verkum að hann
skilur kannski ekki það sem verið er að
spyrja um, eða hann getur hreinlega ekki
tjáð sig. Í vettvangsnáminu þessi fjögur
ár hafa vaknað margar siðferðilegar
spurningar og fleiri eiga eftir að vakna
þegar út í starfið er komið. „Hvar eru
t.d. mörkin á milli þess að vernda fólk,
tryggja öryggi og leiðbeina því og þess
að taka af því ráðin og stjórna lífinu,
sem lifað er? Hversu mikið sjálfstraust
hafa þeir sem glíma við iðjuvanda og hve
mikla þekkingu hafa þeir á réttindum
sínum? Hversu sterkt er stuðningsnet
þeirra og getur of sterkt net kannski
ýtt undir að skjólstæðingurinn er
ekki spurður sjálfur? Þetta eru mjög
flóknar spurningar og mér dettur ekki
í hug að halda að ég kunni að svara
þeim. Vettvangsnámið hefur kennt
mér hvað það er flókið og vandasamt
að veita skjólstæðingsmiðaða þjónustu
og hvað það krefst mikillar þekkingar
og þjálfunar. Ég hef líka séð hvað
iðjuþjálfar eru sterkir í þessari hugsun
og því mikilvægt að fá fleiri iðjuþjálfa
til starfa. Ég held líka að það þurfi að
gera átak í að fræða ófaglært starfsfólk
um skjólsstæðingsmiðaða þjónustu,
valdeflingu og réttindi fatlaðra. Einnig
að bráðnauðsynlegt sé að styrkja
réttindagæslu og að réttindagæslumenn
komi meira til einstaklinga án þess að
sérstaklega sé sóst eftir því eða erindi
berist formlega.
Fagmennska
Ég hef verið að reyna að átta mig á
hvað raunverulega felst í þessu hugtaki
sem við notum gjarnan til að lýsa góðu
starfi. Jú, það felur í sér að vinna út frá
þeirri sérþekkingu sem fæst með námi
í faginu og byggt er á rannsóknum
og gagnreyndu starfi. Í faglegu starfi
stefnum við alltaf að ákveðnu marki,
við notum formlegar aðferðir til að
meta hvernig til tekst og loks gerum
við umbætur til að ná fram enn betri
árangri. Mér finnst líka felast í hugtakinu
að fagleg manneskja deili samkennd,
stuðningi, hvatningu og fróðleik til
þeirra sem hún vinnur með. Til þess
að geta verið faglegur og viðhaft fagleg