Þjóðmál - 01.12.2010, Síða 37

Þjóðmál VETUR 2010 35
Eftir þessa dapurlegu kynningu á ríkjandi ástandi snýr Dalrymple aug-
um sínum aftur til 18 . aldar til þess ein-
staklings sem hann metur öðrum ofar
hvað varðar heiðarleika og siðferði . Það
er Samuel Johnson . Á sínum tíma atti
Johnson m .a . kappi við Birting Voltaires
með bók sinni um Rasselas prins . Nú kann-
ast enginn við Rasselas, en Birtingi er haldið
að framhaldsskólanemum sem djúpri visku .
Johnson tókst í sífellu á við ófull kom leika
sinn, án þess að hafa alltaf sigur . En óhræddur
skoðaði hann eigin hug og leit ekki undan .
Þennan eiginleika telur Dalrymple skorta
hjá nútímamanninum sem eins og Blair,
sem nefndur er hér að framan, finnur sér
alltaf eitthvað til afsökunar .
Mannleg hegðun er aðalviðfangsefni
Dal rymples og takmörkum háð hvað hægt
er að segja um heiðarleika þegar umfjöll-
unar efnið er siðleysi og svik . Því yfirgefur
hann Johnson, tyllir tá hjá Hinriki V eftir
Shakespeare, og lendir á 20 . öldinni hjá
ungverska rithöfundinum Arthur Koestler .
Kaflann um Koestler nefnir Dalrymple Að
drekka í sig óendanleikann . Fyrir geðlækni
hefur Koestler óneitanlega verið heillandi
viðfangsefni . Hann var maður öfganna;
maðurinn sem drakk bikarinn í botn . Um
tíma var honum hampað á Vesturlöndum
fyrir bók sína Myrkur um miðjan dag
(þýðandi Jón Eyþórsson) . Í bókinni lýsir
Koestler hugarástandi manns sem er
fastur í trú sinni á kommúnismann og kýs
að beygja sig undir hana . En árið 1998
komu fram ásakanir á hendur Koestler
um nauðgun . Ekki bara nauðgun einnar
konu, hann hafi verið það sem nú er kallað
raðnauðgari . Dalrymple tekur dæmi úr
einni bóka Koestlers sem stutt getur þessa
kenningu . Koestler fellur í ónáð . Engu
að síður telur Dalrymple að bók hans,
Myrkur um miðjan dag, sé áhrifamesta
andkommúníska bók sem nokkurn tíma hafi
verið rituð . Marg falt áhrifameiri en Félagi
Napóleon (eða Dýrabær) og Nítjánhundruð
áttatíu og fjögur eftir Orwell . Í Bretlandi
og Bandaríkjun um markaði bókin ekki
djúp spor, en að sögn Dalrymples hafði
hún úrslitaáhrif á það að Frakkland varð
ekki kommúnismanum að bráð eftir
síðari heimstyrjöldina . Eftir stríðið var
kommúnistaflokkurinn í Frakklandi í
lykilstöðu . Engu að síður stóð þeim stuggur
af bók Koestlers sem fyllti þá ótta þegar
hún kom þar út . Þeir keyptu því upp öll
eintök bókarinnar jafnóðum og þau komu
á göturnar svo prentvélarnar höfðu vart
undan . Almenningur komst ekki hjá því
að sjá þessa ritskoðunartilburði og fylltist
óhug . Í kjölfarið var nýrri stjórnarskrá,
sem gefið hefði kommúnistum forskot
til valda, hafnað í þjóðaratkvæðagreiðslu .
Myrkar hliðar á persónuleika Koestlers
réttlæta ekki útskúfun hans að mati
Dalrymples . Hann hafi með einstæðu
lífi sínu og verkum spegl að pólitík,
vitsmuni og þrautagöngu þeirrar aldar
sem hann lifði . Hann var vísindamað ur,
bóndi, blaðamaður, rithöfundur, njósn-
ari, hermaður, baráttumaður fyrir réttlæti
og dauðarefsingum og trúleysingi í eilífri
leit að trúarlegri upplifun . Hann sat á
dauðadeild í fangelsi á Spáni Francos og
sú reynsla skilaði sér í bókinn Dialogue
with Death sem Dalrymple telur bestu bók
hans . Kaflar úr bókinni, sem Dalrymple
birtir máli sínu til stuðnings, kalla á lestur
verksins í heild . Stefna Koestlers hafi alla
tíð verið í átt til hins góða, en ástríður
hans og lífsorka hafi komið í veg fyrir að
hann næði markmiði sínu . Það hentar
eflaust nú tímanum að vita sem minnst af
mönnum eins og Koestler en við því hefði
Johnson haft svar . Hann hélt því fram að
allir dómar kölluðu á samanburð . Í Rasselas
segir hann að „hjónabandið beri í sér
margskonar sársauka . . . en á móti komi