Þjóðmál - 01.09.2012, Síða 45

44 Þjóðmál haust 2012
Einkavæðing í allra þágu

Í skoðanakönnun fjölmiðils um daginn kom fram að 80 af hundraði þátttakenda
voru hlynntir ríkisrekstri bankanna —
aðeins einn af hverjum fimm var á móti .
Þetta eru ekki meðmæli með einkavæðingu
banka á undanförnum árum . Hún hefur
heldur ekki orðið til þess að færa almenningi
mik inn augljósan ávinning . Áður en til
einka væðingar kom voru bankarnir að
mestu reknir fyrir mismuninn á vöxtum
inn lána og útlána . Þó að vextir á útlánum
séu komnir langt upp úr því sem fyrr á tíð
hét okur, og vaxtatekjur einkabankanna hafi
vaxið úr öllu hófi, geta viðskiptamenn ekki
hreyft sig öðruvísi en að krafist sé svo kall-
aðra þjónustugjalda . Þau eru löngu orðin
alræmd plága .
Þegar barist var fyrir eflingu einkafram-
taks á árum áður var það gert með skýrum
rökum . Með einkarekstri mætti lækka
— og það oft svo um munaði — kostnað
við þjónustu og verslun . Því bæri að halda
sem flestu slíku frá hinu opinbera, ríki og
sveitarfélögum . Um leið og einstaklingar
legðu sig fram af elju og natni gæti hvort
tveggja batnað, vörurnar og þjónustan .
Nánast allt yrði líka ódýrara, þrátt fyrir það
að þeir sem að rekstrinum stæðu fengju sína
sanngjörnu umbun . — Svona hefði þetta
líka getað orðið . En hver er raunin?
Í stað þess að hugsa um hag fólks
almennt var nánast öll áherslan lögð á að
hámarka hagnað einkafyrirtækjanna . Þess
hafa of fáir notið . Þeir sem ekki áttu hlut
í fyrirtækjum urðu oft og tíðum verr settir
en áður . Rýmra hefur gjarna verið um
lánsfé í bönkunum, en vextir af útlánum
verið uppi í þeim hæðum sem var lögbrot
og menn voru dæmdir fyrir í tíð ríkisbanka .
Vöruval er fjölbreyttara, en afslættir upp á
marga tugi prósenta, sem dæmi eru um að
fyrirtæki bjóði sumum viðskiptavina sinna,
eru vísbending um alltof háa álagningu .
Flugkostum hefur fjölgað, en fargjöld vaða
gjarna svo hátt í skýjum að venjulegu fólki
er ókleift að komast ferða sinna þegar það
helst þyrfti . Þannig mætti áfram telja .
Sú var tíðin að bundið var í lög og reglur
hver mætti vera hæsta álagning á hverja
vöru og þjónustu . Fræg er frá tíma hafta
og verð lags eftirlits sagan af manninum sem
hætti að smíða líkkistur og fór að framleiða
súkku laði af því að hið opinbera taldi það
síðarnefnda munaðarvöru og leyfði þar
miklu hærri álagningu!
Þeir sem láta sér annt um frelsi ein-
staklingsins til reksturs fyrirtækja og líta á
það sem leið til að bæta hag almennings,
þurfa að gæta hófs og beita sér fyrir
breytingum sem tryggja að upphaflegum
tilgangi verði náð . Samkeppni hefur ekki
dugað sem skyldi . Þeir sem nú búa við frelsi
í stað hafta fyrri ára mega ekki misnota
svo athafnafrelsi sitt að upp vaxi kór sem
krefst þess með réttu að hömlurnar og öll
skriffinnskan sem þeim fylgir verði innleidd
á ný . Ásókn í gróða má ekki keyra svo um
þverbak að réttlætanlegt verði að ríkisvaldið
grípi á ný inn í frjáls viðskipti í landinu .

Þjóðkirkja og trúfrelsi
Ein þeirra spurninga sem ætlunin er að svarað verði í þjóðaratkvæðagreiðslu
20 . október nk . er sú, hvort áfram skuli
vera ákvæði um þjóðkirkju í stjórnarskrá
Íslands . Í gildandi stjórnarskrá lýðveldsins,
62 . til 64 . gr ., segir: „Hin evangeliska lút-
erska kirkja skal vera þjóðkirkja á Íslandi,
og skal ríkisvaldið að því leyti styðja hana
og vernda .“ Tekið er fram að þessu megi
breyta með lögum . Jafnhliða er svofellt
ákvæði: „Allir eiga rétt á að stofna trúfélög
og iðka trú sína í samræmi við sannfæringu
hvers og eins . Þó má ekki kenna eða fremja
neitt sem er gagnstætt góðu siðferði eða alls-