Þjóðmál - 01.09.2012, Qupperneq 77

76 Þjóðmál haust 2012
Sagnfræðileg predikun
Einar Már Jónsson: Örlagaborgin: Brotabrot
úr afrekasögu frjálshyggjunnar — Fyrri hluti,
Ormstunga, Reykjavík 2012, 545 bls .
Eftir Atla Harðarson
Ö rlagaborgin eftir Einar Má Jónsson er fyrri hluti tveggja binda verks um
frjálshyggju . Þetta fyrra bindi segir sögu sem
nær frá sextándu öld til þeirrar nítjándu .
Seinna bindið mun væntanlega fjalla um
þá tuttugustu . Höfundi er mikið niðri
fyrir . Þótt textinn sé fullur af frásagnargleði
leynir sér ekki að honum er mjög í mun
að koma pólitískum boðskap á framfæri .
Þessi boðskapur er á þá leið að frjálshyggja
hafi öðru fremur spillt samfélagi nútímans .
En þótt boðskapnum sé einkum beint
gegn skoðunum sem Einar Már kennir
við frjálshyggju andæfir hann jafnframt
framfarahyggju þeirra sem halda að sagan
fylgi óhjákvæmilega einhverri markaðri
braut til sífellt betri tíma .
Bankahrun og bræðurnir
Hefði, Mundi og Skyldi
Bókin er skrifuð af lærdómi og list og
hún er skemmtileg aflestrar, enda hefur
höfundur gott vald á efninu sem er
sambland af hugmyndasögu og hagsögu,
heimspeki og vangaveltum um stjórnmál .
Nafn sitt dregur hún af myndmáli sem
Einar Már notar til að lýsa tilverunni . Ef
til vill væru „Örlagaborgirnar“ í fleirtölu
þó meira réttnefni því hann sækir í smiðju
austurríska heimspekingsins Karls Popper
(1902–1994) sem skipti veröld okkar í þrjú
svið, efnisheiminn, sálarlíf einstaklinganna
og heim hugmynda og menningar . Í þessari
bók er hvert svið vistað í einni borg . En
borgir Einars rúma meira en veruleikann .
Þar eru líka vistarverur sem geyma það sem
aldrei var en gat orðið . Ferðalag sögumanns
um örlagaborgirnar er því ekki eins og
venjuleg sagnfræði heldur tekur hann
stundum á sig króka og skoðar hvað gat
gerst ef sagan hefði, mundi og skyldi hafa
rambað aðra leið en hún gerði .
Einar Már kennir frjálshyggju um
fjölmarga glæpi auðmanna og yfirstéttar
gegn alþýðu á fyrri tíð . Hann skrifar ansi
margt á reikning hennar, þar á meðal kreppu
síðustu ára . Þessar aðdróttanir eru allfyrir-
ferðarmiklar í textanum . Þær segja ekkert
nýtt . Þeir sem vilja aukna miðstýringu og
ríkisafskipti af efnahagslífinu hrópa margir
þetta sama nú um stundir og láta eins og
þeir viti að án hagstjórnar í anda frjálshyggju
hefði engin kreppa orðið . Á hinn bóginn
látast allmargir frjálshyggjumenn vita fyrir
víst að með minni ríkisafskiptum hefði allt
farið á betri veg . Hvorir tveggju eru ósparir
á fullyrðingar um hvað hefði, mundi og
skyldi gerast ef hagkerfið væri einhvern
veginn allt öðru vísi en sú flókna blanda
af miðstýringu og markaðslausnum sem
við þekkjum úr raunveruleikanum . En
ætli þeir félagar Hefði, Mundi og Skyldi
séu ekki óútreiknanlegri og duttlungafyllri
en svo að hægt sé að fullyrða mikið um
hvaða afrek þeir ynnu ef allt væri öðruvísi .
Kreppur virðast skekja alls konar hagkerfi,
misjafnlega kapítalísk og misjafnlega
þjóðnýtt . Munurinn er kannski helst sá
að í þeim kapítalísku koma blómlegri
hagvaxtarskeið á milli og þar ber líka ögn
meira á lýðræðislegum stjórnarháttum en
þar sem efnahagslíf er mjög miðstýrt .
Á bak við fullyrðingar um að kreppa
síðustu ára sé vegna of mikillar eða of
lítillar frjálshyggju virðast stundum búa
fremur barnalegar hugmyndir í þá veru
að frjálshyggja sé ein forskrift um alla
hluti og neitun hennar leiði líka til einnar
forskriftar . Hitt mun þó sönnu nær að