Þjóðmál - 01.09.2012, Qupperneq 90

Þjóðmál haust 2012 89
er óhætt að gera ráð fyrir því að ríkið muni
starfrækja seðlabanka og gefa honum leyfi
til að bjarga gjaldþrota fjármálafyrirtækjum
frá gjaldþrotaskiptum . Ef ríkisvaldið er hvatt
til að taka frá þeim sem skapa verðmæti,
og færa þeim sem krefjast þeirra, er með
nokkurri vissu hægt að gera ráð fyrir að
ríkið muni stunda slíka tilfærslu .
En hvernig tengjast frjálshyggjan sem
hug myndafræði og hrunið haustið 2008?
Að sögn Stefán fengu bankarnir of mikið
frelsi til að taka áhættu með annarra
manna fé, en matshæfifyrirtæki gáfu
bönkunum engu að síður góðar einkunnir
vegna beinna og óbeinna ríkisábyrgða að
baki þeim . Það er engin frjálshyggja . Hann
hafnar því engu að síður að ríkisábyrgð
á misheppnaðri áhættusækni hafi ýtt
bönkunum út í of mikla áhættusækni .
Ekki sé hægt að gagnrýna ríkisábyrgðir sem
slíkar, þær verði að skoða í réttu samhengi
og vega og meta gagnvart aðstæðum hverju
sinni á hverjum stað . Ekki megi alhæfa um
áhrif ríkis ábyrgða — þær séu stundum
nauðsynlegar en ekki alltaf, ekki er hægt
að ræða það á almennum nótum og engin
rök er hægt að færa gegn ríkisábyrgðum
nema með því að styðjast við gögn og
sagnfræði . Ekki má hafna þeim af neinum
grundvallarástæðum . Nauðsynlegt er að
styðjast við „reynslurök“ .
Þessi aðferðafræði höfundar rímar ágæt-
lega við að hann kallar hugmyndafræði sína
„hentistefnu“ . Engu má hafna fyrirfram .
Ekki er hægt að tjá sig fyrirfram um ágæti
hugmynda, þær verði að prófa og síðan má
líta til reynslunnar og taka afstöðu út frá
henni . Ef hugmynd er sett í framkvæmd
og framkvæmdin misheppnast er hægt að
henda hentistefnunni og taka upp aðra .
Sú nálgun, sem Stefán boðar, spratt upp
sem andstaða við kenningar frjálslyndra
hag fræðinga á 18 . og 19 . öld . Þegar sósíal-
istar sáu að kapítalismi yrði ekki hrakinn
með rökum gripu þeir til þess ráðs að
hafna öllum kenningum á þeim grundvelli
að ekki væri hægt að fullyrða um neitt
fyrirfram . Ekki væri hægt að fullyrða að
auðsöfnun, eignaréttur og athafnafrelsi
væri gott fyrir alla alltaf . Þótt Vesturlönd
væru rík og efnahagslega frjáls væri ekki
hægt að fullyrða að efnahagsfrelsi yrði gott
fyrir Austur-Evrópu eða Asíu . Raunveruleg
hagfræði væri ekki til . Eingöngu væri hægt
að fá fullvissu fyrir ágæti kenningar með því
að prófa sig áfram og líta til baka . Ricardo
og Adam Smith væru vissulega búnir að
færa góð rök fyrir máli kapítalismans, en
þau ættu ekki almennt við frekar en neitt
annað . Þau ættu við um þeirra lönd á þeirra
tíma . Alhæfingar um ágæti kapítalismans
væru bara það, alhæfingar . Rökin yrðu að
byggjast á reynslu . Reynslurök eru þau einu
sem halda vatni . Á einum stað spyr Stefán
til dæmis (bls . 103): „Er þessi kenning
prófanleg og staðfest af reynslunni? Ég tek
hana ekki alvarlega fyrr en ég fæ staðfest-
ingu á því að svo sé .“ Þar höfum við það .
Stefán tekur þátt í þessum flótta undan
rök um . Er hægt að hafna því að manneskjan
setur sér markmið? Er hægt að hafna því
að manneskjan reynir að ná þeim með
því að beita rökhugsun og aðferðum sem
viðkomandi telur að verði til þess að þau
náist, eins og hagfræðingar taka sem gefnu?
Svo virðist vera . Þetta eru ekki reynslurök,
segir fánaberi hentistefnunnar . Þetta eru
alhæfingar, og bætir því við — ranglega —
að í þessari röksemdafærslu sé innbyggð
sú forsenda að „innsæið sé óbrigðult“ (bls .
55) . Sumir setja sér ekki markmið, segja
þeir sem hafa grafið höfuðið of djúpt í bæk-
urnar . Sumir setja sér markmið og beita
aðferðum sem beinlínir færa manneskjuna
fjær þeim — er ekki þar með hægt að hafna
því að fólk setji sér markmið? Fólki mis-
tekst, fyrirtæki verða gjaldþrota, fjárfestar
tapa fé . Manneskjan setur sér því í raun