Þjóðmál - 01.09.2012, Síða 91

90 Þjóðmál haust 2012
ekki markmið og reynir að ná þeim, segir
sá sem hentuglega leyfir sér að hafna allri
rökhugsun . Hún gerir eitthvað og stundum
leiðir það til þess að aðstæður viðkomandi
batna, en stundum ekki . Ekkert er hægt að
fullyrða fyrirfram, og það er þeim mun meiri
firra að ætla sér að setja fram kenningar sem
byggjast á þeirri „fyrirframþekkingu“ að
mann eskjur setja sér markmið . Reynslurök
á til raunastarfsemi, eða ekkert, segir and-
stæð ingur skipulegrar hugsunar um leið og
hann undirbýr lofræðu um ágæti sósíal ism-
ans .
Þessar heimspekilegu skýjaborgir koma
samt raunveruleikanum ekkert við . Mann-
eskjur setja sér svo sannarlega mark mið
og hver einasta athöfn felur í sér hagnað
eða tap þótt slíkt verði í fæstum tilvikum
sett á mælikvarða peningalegra stærða .
Fjárfestirinn setur sér það takmark að ávaxta
fé sitt um 1% á ári og leggur sig allan fram
til að ná því takmarki, en getur engu að
síður mistekist . Hagfræðin byggist á þeirri
einföldu vitneskja að ef fólk fær að prófa
sig áfram í leit sinni að hamingju, betra lífi,
hærri tekjum, eða lestri fleiri bóka þá muni
athafnafrelsi gefa sem flestum sem mest
svigrúm til að komast að því hvað virkar og
hvað ekki í sókninni að tilteknu takmarki
eða markmiði . Gildir þá einu hvort um
er að ræða frjáls viðskipti risastórra og
alþjóðlegra fyrirækja, eða frjáls samskipti
nágranna á milli . Ef ríkisvaldið skerðir
athafnafrelsið, t .d . með því að gera tekjur
fólks að miklu leyti upptækar eða eigur
þess að fórnarlömbum smásmugulegra
reglugerða um hvað má og hvað má ekki
gera við þær, mun tilraunastarfsemi fólks
og fyrirtækja þess koðna niður .
En þetta er ekki frjálshyggja . Þetta er
niður staða hagfræðinnar . Stjórnmálaskoð-
un margra er sú að betra sé að allir hafi
það jafnskítt, en að sumir hafi það betra en
aðrir . Niðurstöður hagfræðinnar hagga ekki
við slíkum boðskap . Frjálshyggjumenn hafa
tekið niðurstöður hagfræðinnar undir væng
sinn og segja, með réttu, að þær sýni svart
á hvítu að frjálshyggja, þ .e . andstaða við
ríkisafskipti af frjálsu framtaki í kerfi varins
eignaréttar, sé ekki bara réttlát og friðsamleg,
heldur auki hún einnig hag allra mest .
Hagfræði er þó ekki frjálshyggja . Mörgum
er samt tamt að tengja saman hag fræði
og frjálshyggju, og er það vel ef forsendur
þeirrar tengingar eru réttar . Þess má geta að
sá sem þetta skrifar er áhuga maður um hina
austurrísku hagfræði Ludwigs von Mises,
Murrays N . Rothbard og Hans-Hermanns
Hoppe, sem Stefán nefnir stöku sinnum á
víðfeðmri vegferð sinni .
Stefán er ekki hrifinn af fjármálakerfi
Vesturlanda . Undir þá óánægju geta frjáls-
hyggjumenn tekið, en rök þeirra eru önnur
en Stefáns . Stefán vill meina að bankar
hafi fengið mikið frelsi og svigrúm og að
leikvöllur þeirra hafi verið opinn og án ríkis-
afskipta eða -eftirlits . Stefán vísar til orða
fjölmargra spekinga máli sínu til stuðnings .
Hagfræðin ristir engu að síður mjög
grunnt í máli Stefáns . Því er hvergi svarað
hvernig gríðar legar verðhækkanir á t .d .
hlutabréfum og fasteignum geta átt sér stað
án þess að fé sé dregið úr öðrum afkimum
hagkerfisins og valdi þar a .m .k . álíka
miklum verðlækkunum vegna minnkandi
eftirspurnar . Svarið er auðvitað það að
almennar verð- og launa hækkanir geta ekki
átt sér stað nema peningamagn í umferð sé
sífellt að vaxa . Bólur í fasteignaverði hefðu
átt að valda a .m .k . svipaðri rýrnun í verðlagi
á nánast öllu öðru í hagkerfinu . Engu að
síður var raunin sú að allt var að hækka í
verði og er raunar enn, enda keyra flestir
seðlabankar heimsins peningaprentvélarnar
á fullum afköstum og hafa gert síðan um
aldamótin, og víða jafnvel mun lengur .
En hvað kemur öll þessi hagfræði frjáls-
hyggjunni við? Frjálshyggjumenn eru oft