Skólavarðan - 01.12.2015, Síða 44

44 DESEMBER 2015
Í grein sem birtist árið 1989 í History of
Education Quarterly segir sagnfræðingurinn
Ellen Lagemann að ekki sé hægt að skilja
sögu menntunar í Bandaríkjunum á tuttug-
ustu öld nema átta sig á því að Edward L.
Thorndike vann og John Dewey tapaði. Ég vil
bæta því við að án þess að gera sér grein fyrir
þessu er ekki heldur hægt að skilja hvað gerst
hefur í skólamálum í Evrópu á þeim rúma
aldarfjórðungi sem liðinn er síðan greinin var
skrifuð.
Þessir tveir áhrifamiklu fræðimenn
störfuðu báðir við Columbia háskólann í
New York á fyrri hluta síðustu aldar og voru
þar fulltrúar andstæðra viðhorfa. Thorndike
(1874–1949) átti mikinn þátt í að móta
drauma samtímans um vísindalegt skipulag
á skólahaldi. Viðleitni Deweys (1859–1952)
snerist hins vegar um að bjarga því besta úr
frelsishugsjónum nítjándu aldarinnar undan
tæknihyggju þeirrar tuttugustu.
Eitt mikilvægasta rit Deweys er bók um
lýðræði og menntun sem heitir Democracy
and Education. Hún kom út árið 1916. Þessi
bók gnæfir yfir flest sem ritað var um heim-
speki menntunar á síðustu öld – og þar sem
Dewey tapaði er æði margt í henni allmjög á
skjön við það sem nú er haft fyrir satt.
Tæknihyggja um námsmarkmið
Ein styrkasta stoð tæknihyggjunnar sem
Dewey varaði við er kenning um námskrár-
gerð sem varð ríkjandi um miðbik síðustu
aldar og gerir ráð fyrir að allt starf skóla sé
skipulagt út frá markmiðum sem:
1. Nemendur ljúka eða ná;
2. Hægt er að skilgreina fyrirfram af
nákvæmni;
3. Við lítum á sem lokaafurðir skólastarfs.
Þessi hugmynd er vitaskuld ekki alger
vitleysa. Hún er skynsamleg í
aðra röndina. En ef menn halda
að menntun snúist bara um
markmið af þessu tagi þá eru
þeir fastir í hálfsannleika sem
mér sýnist varhugaverður.
Til að skilja að þetta er hálf-
sannleikur þurfum við að átta
okkur á hvað markmið og leiðir
tengjast á ólíka vegu. Í töflunni
er talið upp hvernig hægt er að
gera þrenns konar greinarmun á
ólíkum tegundum markmiða. Tæknihyggja
felst einkum í því að einblína á vinstri
dálkinn og láta sem hægri dálkurinn sé ekki
til. Hjá öllu skynsömu fólki skipta markmið
úr báðum dálkum töflunnar samt máli. Við
skulum fara yfir þetta línu fyrir línu og taka
dæmi úr hversdagslegu lífi.
Lítum á fyrstu línu töflunnar. Maður
getur sett sér það markmið að hjóla í
vinnuna hvern dag til mánaðamóta. Þetta
er markmið sem er hægt að ná og klára
og tilheyrir því vinstri dálki í fyrstu línu
töflunnar. Maður getur líka sett sér það
markmið að lifa heilbrigðu lífi. Því mark-
miði er ekki beinlínis hægt að ljúka. Raunar
er sama hvað maður vinnur að því af
miklum dugnaði – hann verður á endanum
lasinn og deyr.
Að við getum ekki klárað það að
vera heilbrigð, með árangursríkum
hætti, þýðir ekki að markmiðið sé
slæmt. Sum markmið eru ævilöng
viðleitni. Ég líki þeim við leiðar-
stjörnur. Markmiðunum sem hægt
er að ná líki ég við vörður. Sá sem
ratar eftir vörðum gengur frá einni
að þeirri næstu og er þá búinn með
þann áfanga leiðarinnar.
Tæknihyggja gerir ráð fyrir að
það sé alltaf hægt að fylgja vörðum.
Þetta jafngildir því, svo ég haldi mig við
líkinguna, að leið okkar liggi aldrei um áður
ókannað land. Um hvað þetta þýðir fyrir
nám og skóla hef ég fjallað í lengra máli í
grein sem birtist í Skírni árið 2012.
Lítum næst á miðlínuna. Það er e.t.v.
auðveldast að skilja hvað þar hangir á spýt-
unni með því að
rifja upp söguna
um naglasúpuna.
Þar kemur gestur
á bæ og húsfreyja
segir að ekkert
sé til að borða.
Hann platar
konuna samt til
að henda því sem
þó er til í pott þar til á endanum mallar þar
dýrindis súpa. Gesturinn hafði markmið, sem
var að fá eitthvað að borða. Hann gat þó ekki
lýst markmiðinu af nákvæmni, því hann varð
að nýta það sem gestgjafinn fékkst til að setja
í pottinn og gat ekki vitað fyrirfram hvað það
yrði. Ef hann hefði byrjað með nákvæma
lýsingu á einhverjum tilbúnum rétti þá hefði
honum líklega ekki tekist að matreiða neitt.
Þegar við eldum naglasúpu spyrjum við
hvernig við getum notað það sem við höfum.
STEFNA Í NÁMSKRÁRMÁLUM
OG FAGLEGT SJÁLFSTÆÐI
KENNARA
VINSTRI DÁLKUR
• Markmið sem nemendur
ljúka eða ná (Vörður)
• Markmið sem hægt er að lýsa
fyrirfram af nákvæmni.
• Markmið sem eru afleiðingar
þess sem við gerum.
HÆGRI DÁLKUR
• Markmið sem nemendur
ljúka eða ná (Leiðarstjörnur)
• Markmið sem ekki hægt er að
lýsa fyrirfram af nákvæmni.
• Markmið sem eru innifalin í
því sem við gerum.
Atli Harðarson
lektor á mennta-
vísindasviði HÍ.