Orð og tunga - 01.06.2006, Síða 99

Katrín Axelsdóttir: Hvað er klukkan?
97
á andúð höfundarins á orðalaginu, enda talar hann í næstu andrá um
hreina íslensku.10 Við þetta er því að bæta að annað orðalag um klukk-
una er áreiðanlega einnig komið úr dönsku, s.s.gengin (til), vantar... í.n
Þegar klukkur halda innreið sína á íslandi eru dönsk áhrif allsráðandi
og ekki að undra að orðalagið sé sótt í dönsku.
Að lokum er ástæða til að geta þess að í orðabók Jóns Árnasonar
frá miðri 18. öld eru tvær þýðingar gefnar á quota est hora:
(7) hvad er frammorded, hvad er Kluckann (JÁNucl,
1371; mið 18. öld)
Fyrra orðalagið er sjaldan eða aldrei notað lengur. Konráð Gíslason
(1851:244) hefur aðeins 'hvað er framorðið?' sem þýðingu á Hvad er
Klokken í orðabók sinni, en kannski var hann að reyna að sneiða hjá
því orðalagi sem líktist dönsku mest.
3 Tvö orðalagskerfi um nákvæman tíma
Fyrir nokkrum áratugum voru samböndin í töflu 1 jafnan notuð við að
segja til um nákvæman tíma:
Tafla 1: Orðalag um nákvæman tíma fyrir nokkrum áratugum
Eftir heila tímann t.d. 12.05 klukkan er <fimm> mínútur gengin í <eitt> klukkan er <fimm> mínútur yfir <tólf>
Fyrir heila tímann t.d. 11.55 klukkuna vantar <fimm> mínútur í <tólf>
10En auðvitað er allt eins sennilegt að hann sé aðallega að amast við orðinu korter,
ekki orðalaginu yfir <eitt>.
nDæmi eru um orðalagið halvgaaen <et>, klokkett gaar til <et>, klokken mangler <to>
minutter i <et>, (Ordbog over det danske sprog 1928 X:646). Jafnframt eru til dæmi sam-
bærileg dæmunum í (4): „et kvarter til ell. paa eet... et kvarter over tolv" Ordbog over
det danske sprog 1929 XI:897.